دقرباني [اضحیه ]مسائل 4 برخه
په اختري كي شريکان :
مسئله : په پسه او بزه کى ديوه سړى اخترى جائز ده که هر څونه غټ او چاغ وى په غوا او اوښ کى د اوو (۷) نفرو اخترى جائز ده که څه هم ډنګروى کما فى الهداية ۴\۴۴۲ ويذبح عن کل واحد منهم شاة او يذبح بقرة او بدنة عن سبعة ! وفى الهنديه ۵\۲۹۷ و ۵\۳۰۴ واما قدره فلا تجوز الشاة والمعز الاعن واحدوان کانت عظيم سمينة تساوى شاتين مما يجوز ان يضحى بهما ولا يجوز بعير واحد ولا بقرة واحده عن اکثر من سبعة ويج ذلک عن سبعة او اقل من ذلک وهذا قول عامة العلماء ! و ايضاً جاء فى الحديث الشريف .
مسئله : که سړى اخترى د ځان لپاره واخيستى بيا به نور نه شريکان کوى او که ئي شريکان کړل جائز ده ، مع الکراهة ، او که ئي اول نيت د شريکانو کړى وو او يا يې بې خي نيت نه وو بيا جائزه ده بلا کراهة خو بهتره بيا هم داده چي اول شريکان پيدا کړى بيا اختری واخلى .
کما فى المبسوط للسرخسى ۱۲\۱۹ وان اشترى بقرة يريد ان يضحى بها عن نفسه ثم اشترک معه ستة اجزاه استحسان ولو فعل ذلک قبل ان يشترى کان احسن ! وفى الزيلعي ۶\۴ ولو اشترى بقرة يريد ان يضحى بها عن نفسه ثم اشترک مع ستة اجزاه استحسانا والقياس ان لا يجوز وهو قول زفر رحمه الله لانه اعدها للقربة فيمنع عن بيعها تمولاً وفى الاشتراک ذلک فلا يجوز ذلک وجه الاستحسان انه قد يجد بقرة سمينة وقد لا يظفر بالشرکاء وقت الشراء فيشتريها ثم يطلب الشرکاء ولو لم يجز ذلک لحر جوه وهو مدفوع شرعا .
وفى الشامى ۹\۵۲۷ وان نوى ان يشترک فيها ستتة اجزاته لانه ما اوجب الکل على نفسه باالشراء فان لم يکن له نية عند الشراء ولکن لم يوجبها حتى شرک الستة جاز ، والافضل ان يکون ابتداء الشراء منهم او من احدهم بامرالباقيين حتى تثبت الشرک منهم فى الابتداء اه وکذا فى الهندية ۵\۳۰۴ وبدائع ۵\۱۰۷ وخلاصة الفتاوى ۴\۳۱۵ وهداية ۴\۴۴۳ وخانية ۳\۳۵۱ ۔
مسئله : که د يوه شريک د غوشو نيت وُ يا نصراني يا پرويزي يا مجوسى وُ بيا هم قرباني نده صحيح د ټولو شريکانو له غوشو ماسوى بل هر قسم نيت پروانلري لکه د بل واجب نية يا نفلىنية يا د زوى دعقيقي نية يا د وليمى نيةوي .
کما فى الهداية ۴\۴۴۷ وان کان شريک السنة نصرانيا او رجلا يريد اللحم لم يجرء عن واحد منهم ووجهه ان البقرة تجوز عن سبعة لکن من شرطه ان يکون فصد الکل القربة وان اختلفت جهاتها کاالاضحية والقران والمتعة عندنا لا تحاد المقصود وهو القربة الخ ! وفي خلاصة الفتاوى ۴\۳۱۵ ولو نوى احدهم اللحم بطل الکل الى قوله والبعير والبقر يجزى عن سبعة اذا کانو يريدون بها وجه الله تعالى اتحدت جبة القربة او اختلفت کا الاضحية والقران والمتعة ! ومثله فى الشامى ۹\۵۴۰ و ذيلعى و على هاشه النتلبى ۶\۸ وبدائع ۵\۱۰۷ و هندية ۵\۳۰۴ والفقة الحنيفي ۵\۲۱۵ وشرح وقاية ۴\۴۱۔
مسئله : اته نفره په يوه غوا يا او ش کي نه سي شريکان کيدلاى او دغه ډول که د يوه حصه تر اومي (۷)کم وي هم نه ده صحيح کيږي مثلا زيد مړ سو يوه شځه او يو زوى او يوه غوا يي پاته سوه وُس نو دغه غوا په اختري حلاليدل نده صحيح ځکه دشځي يي اتمه حصه ده چه اولاد وي.
کما فى خلاصة الفتاوى ۴\۳۱۵ حتى لو کان الشرکاء فى البدنة اوالبقرة ثمانية لم يجز هم ولوکان اقل من سبع لايجوز ايضاً بيا نه مات الرجل وترک امراة وابناً وبقرة فضحيا بها لا يجوز ! وفى المبسوط \۶ فان کان الشرکاء فى البدنة ثمانية لم تجز هم لان نصيب کل واحد منهم دون السبع وکذلک ان کان نصيب احدهم دون السبع لو سئل عن رجل مات وترک ابنا وامراة وبقرة وضحى بها يوم هل يجوز والجواب انه لايجوز لان نصيب المراة الثمن فاذا يجز ثمنها فى نصيبها لا يجوز فى نصيب الابن ايضاً ، ومثله فى الهداية ۴\۴۴۳ وهندية ۵\۳۰۵ ۔
مسئله : که يو مشترک پسه وو او يو شريک د خپل اختري لپاره حلال کونو اخترى يي صحيح نه ده .
کما فى الشامي ۵\۵۴۸ قوله وکذا المشترکة يعنى انها امانة لظهور ان نصيب شريکه امانة فى يده اه ! اى فلا تجزى کا الوديعة ولا يخفى ان المراد شاة واحدة مشترکة بخلاف شاتين بين رجلين ضحيا بهما فانه يجوز ۔
مسئله : د غوشو تقسيم به په وزن (ترازو ) سره کوي او په اټکل باندى نده صحيح لکن که له نيمو غوښو سره سراو له بله حصه سره پشى او له بلى سره لري يا کلمى بيا صحيح ده .
کما فى الدر المختار ۹\۵۲۷ ويقسم اللحم وزنا لاجزا فا الااذا ضم معه من الاکاية اوالجلد صرفا للجنس لخلاف جنسه ! وايضاً فى خلاصة الفتاوى ۴\۳۱۵ سبعة ضحواو ارادوا ان يقسموا اللحم بينهم ان اقتسموا وزنا جاز وان اقتسموا جزا فا ان جعلوا مع اللحم شيئامن السقط والا کراع يجوز وان لم يجعلوا لا يجوز ! ومثله فى الهداية ۴\۴۴۳ وزيلعى ۴\۹۰۶ و بدائع ۵\۱۰۰ وبزازية ۶\۲۹۰ وخانية ۳\۳۵۱ ۔
مسئله : که سړي له ځانه له شځي له غټانو زامنو څخه اخترى کاوو بيا تقسيم نه غواړي که څه هم فقير ورسره وي .
کما فى الشامى ۹\۵۲۷ انظر هل هذه القسمة متعينة اولا حتى لو اشترى لنفسه ولزوجته و اولاده الکبار بدنة ولم يقتسموها تجزلهم او لاوالظاهر انها لا تشرط لان المقصود منها الاراقة وقد حصلت وفى فتاوى الخلاصة والفيض تعليق القسمة على ارادتهم وهو يؤيد ما سبق غير انه اذا کان فيهم فقير والباقي اغنياء يتعين عليه اخذ نصيبه ليصدق به اه ط
وحاصله ان المراد بيان شرط القسمة ان فعلت الانها شرط لکن فى استثنائه الفقير نظر اذلا يتعين عليه التصدق کما ياتي ، ومثله فى احسن الفتاوى ۷\۵۰۰ کهانا مشترک هو تو تقسيم لحم ضرورنهين ۔
مسئله : که يوله شريکانو ددي کال (د سږ کال) داختري نيت وو او دبل نفلي نيت وو او دنورو د تير کان د اختري نيت وو نو دااخترى صحيح ده دسږ کال والا خپل نيت سو له اختري خلاص سو دنفلي والا خپل نيت سو يو دتير کال والا نيت نه سو صحيح دهغه دا نفلي سو بل اخترى به حلالوي د تير کال واجب څخه نده خلاص سوى لکن ددغه اختري غوشه به ټوله خيراته وى يو له شريکانو به هم خورک نه ځني کوي .
کما فى الخانية ۴۹۰\۳۴۹ سبعة اشتروا بقرة للاضحية فتوى احدهم الاضحية عن نفسه لهذه السنة ونوى اصحابه الاضحية عن السنة الماضية قالوا تجوز الاضحية عن هذالواحد ونية اصحابه للسنة الماضية باطلة وصاروا متطوعين ووجبت الصدقة عليهم بلحمها وعلى الواحد ايضاً لان نصيبه شائع اه ومثله فى الهندية ۵\۳۰۵ وان نوى بعض الشرکاء التطوع و بعضهم يريد الاضحية للعام الذي صار دينا عليه وبعضهم الاضحية اولواجبة عن عامه ذلک جاز الکل وتکون عن الواجب عمن نوى الواجب عن عامه ذلک وتکون تطوعا عمن نوى القضا عن العام الماضى ولا تکون عن قضائه بل يتصدق بقيمة شاة وسط لام مضى کذا فى فتاوى قاضيخان \ ۱۵ ومثله فى رد المحتار ۹\۵۴۰ ۔
مسئله : که سړي غوا يا اوش واخستي يوه اومه (۷\۱) حصه يي ددي کال د اختري نيت وکړى او شپږ اومي (۷\۶) يي د تيرو کلونه داختري نيت وکړ نو ددي کال اختري يي صحيح ده او دتير و کلونو اخترى يي صحيح نه ده .
کما في قاضيخان ۳\۳۴۹ ولو اشترى بقرة الاضحية ونوى السبع منها لعامه هذا وستة اسباعه عن السنين الماضية لا يجوز عن الماضية کذا فى خزانة المفتيين ! وکذا
دمړي اخترى :
مسئله : که سړي داختر په ورځو کي مړ سو اخترى ځني ساقط ده لکن که په ځان لازم کړى وو بيا يي حلاليدل لازم ده په ورثه و .
کما فى الشامى ۹\۵۲۵ –۹\۵۲۹ ولو مات الموسر فى ايام الاضحية سقطت وفى الحقيقة لم تجب ، وفى قاضيخان على هاش العالمګرية ۳\۳۵۱ – ۳۵۲ رجل اشترى اضحية ثم مات ان کان الميت اوجبها على نفسه بلسانه يجبرالورثة على ان يضحوا عنه ! وکذا فى الهندية ۵\۲۹۳ و ۲۹۷ وشرح الوقاية ۴\۴۰ وبدائع ۵\۹۸ ۔
مسئله : که مړى دمرګ لمخه له نوروسره په اختري کي شريک وو سي نو کي ورثه وو او لويان وو اجازه وکړه نو دشريکانو يي اختر صحيح سو او که يي ورثه وو اجازه نه وکړه او دى حلال کړل نود دوۍ اخترى صحيح نه د ه .
کما فى الهداية۴-۴۴۷ واذااشتري سبعة بقرة ليضحوابها فمات احدهم قبل النحروقالت الورثة اي الكبار منهم اذبحواعنه وعنكم اجزاهم الىقوله ولومات واحد منهم فذبحهاالباقون بغيراذن الورثة لايجزيهم لانه لم يقع قربة وفيما تقدم وجد الاذن من الورثة فكان قربة . وفى الدر المختار على هامش الشامى۴۹_۱ وان مات احدالسبعة المشتركين فى البدنة وقال الورثة اي الكبار منهم اذبحوا عنه وعنكم صحّ عن الكل استحسانالقصدالقربة من الكل ولو ذبحوها بلا اذن الورثة لم يجزهم لان بعضها لم يقع قربة .وكذافى الهندية ۵_۳۰۵ : بحرالرائق۸-۳۲۵ وزيلعى۶-۸ وخلاصة۱۵-۴ والفقه الجديد۲۱۴-۵ وشرح الوقاية ۴-۴۱ وفى حاشيته۴ اقول اذاكان بعض الورثة صغيرا اومجنونا ينبغي ان لاتجوزوان اذن لان الصغيرلااذن له واماالولي فلايملك التصدق عنه واما على رواية اخري تجوزبالاذن آه اودغه رقم چه شامى اوهدايي وغيره كـښي چه يي له ورثه ؤ سره دكبار قيدلګولى هم دا مقصديي دى
سوال : دمرده لپاره اخترى افضل ده اوكه دده لپاره دغسى خيرات افضل ده ؟
جواب : دمرده لپاره اختري افضل ده ترخيرات ځكه په دي كى خيرات هم سو او اخترى هم كذا في خلاصة الفتاوى۴-۳۳ شراء الاضحية بعشرة اولى من ان يتصدق بالف لان الالف التى تحصل باراقة الدم لاتحصل بالصدقة . وكذافي فتاوي رحيميه ۲-۸۶ الجواب ؛ايام نحرمين پيسه وغيره صدقه كرني سي قربانی کرنااوراسکا ثواب میت کو پهنچاناافضل هی کیونکه صدقه اورخیرات مین فقط مال کااداکرنا هی اورقربانی مین مال کااداء کرنابهی هی اورفذاکرنا بهی یعنی دومقصدپایی جاتی هی خلاصةالفتاوی مین هی شرار الاضحیة بعشرة اولی من ان یتصدق بالف لان القربة التی تحصل باراقة الدم لاتحصل بالصدقة،یعنی دس درهم کاجانورخریدکرقربانی کرنا بهترهی اس سی که هزاردرهم صدقه کرین اس لیی که ایام نحرمین جوقربت ارقت دم سی ذبح کرنی سی حاصل هوتی هی وه صدقه سی کهان حاصل هوسکتی هی ،
اوهمداډول دژوندى لپاره هم اخترى ترصدقه ښه دي .كما في الهندية ۳۰/۵ شراء الاضحية بعشرة اولى من ان يتصدق بالف كذافى الفتاوى الكبرى،
مسئله = دمړی داختری غوښی دوارث خپل ملک ده صرف حلالول یی دمړی لپاره ده که یی خیراتوی اوکنه اوکه مړی امرکړی ؤ بیایی وارثانوته خوراک نه ده صحیح بلکه مستحقینودزکاة ته به یی ورکوی .
کمافی الشامی ۹/۵۴۰ من ضحی عن المیت یصنع کمایصنع فی اضحیة نفسه من التصدق والاکل والاجرللمیت والملک للذابح قال الصدروالمختارانه ان بامرالمیت لایاکل منه والایاکل .بزازیه۶/۲۹۵ وفی الخانیة المشهورة بقاضیخان ۳/۳۵۲ ولوضحی عن میت من مال نفسه بغیرامرالمیت جازوله ان یتناوله ولا يلزم التصدق لانها لم تصر ملکا للميت بل الذبح حصل على ملکه ولهذا لو کان على الذابح اضحية سقت عنه وان ضحى عن مال الميت بامر الميت يلزمه التصدق بلحمه ولا يتناول منه لان الاضحية تقع عن الميت ، ومثله فى الشامى ۹\۵۵۴ والفقة الحنيفى فى ثوبه الجديد ۵\۲۱۴ ،
دقرباني [اضحیه ]مسائل ۳ برخه
مسئله : كه دسړي په مسكين سړي پور باندي وو نوپه ده باندي اخترى لازم نه ده ، اوكه يې په غني سړي باندي وو اوهغه اقرار هم كاوه اوپه كور يې دونه شيئ نه وو چي اخترى ورباندي واخلي نوپه ده باندي اخترى نه ده لازم اونه دقيمت وركړه ورباندي لازمه ده چي كله هغه پور وركړي ،
يعني مستقل به داختري لپاره پور نه كوي لكن صرف له مديون [ پوره وړي ] دي طلب وكړي كه يې غالب ګمان داو چي خپل پور راكوي .
لمافي الهنديه ۵\ ۳۰۷ قيل لعلي بن احمد لوكان لرجل دين على مقر مفلس هل تحل له الزكوة قال لا فقيل وهل عليه اضحية فقال لا مالم يصل اليه . كذا في التاتارخانيه له دين حال اومؤجل على مقر مليّ وليس في يده مايمكنه شراء الاضحية لايلزمه ان يستقرض فيضحى ولايلزمه قيمة اذا وصل اليه الدين لكن يلزمه ان يسال منه ثمن الاضحية اذا غلب على ظنه انه يد فعه . الخ
وكذا في البزازية ۶\ ۲۸۷ له ديون مؤجلة وليس عنده مايشتريها به لاتلزم له دين على مقر مفلس لاتلزم مالم يصل اليه ، له دين على مقر مُلِيّ وليس عنده مايشتريها به لايلزمه الاستقراض ولاقيمة الاضحية اذا وصل الدين اليه ولكن يلزمه ان يسال منه ثمن الاضحية اذا غلب على ظنه انه يعطيه . ومثله في البحر الرائق ۸ \ ۳۲۷
مسئله : دزرعي زمكي چې ترخپلي نفقي یې زیاته وي اوقيمت يې نصاب ته رسيدى اختر ى ورباندي لازم ده .
لما في فتاوى واحدي ص\ ۳۰۹ سوال صدقة فطر برصاحب نصاب غير نامي چنانچه زمين زرعي ونحوه واجب است يانه ؟ جواب الظاهر انه يجب عليه صدقة الفطر لعدم اشتراط النمو في نصاب وجوبها في الوقاية تجب على كل حر مسلم له نصاب الزكوة وان لم ينم ، وفي خزانة المفتيين ولايعتبر فيه وصف النماء ، وفي المجتبى لايشترط فيه الاستنماء ، وفي خزانة المفتيين : ويتعلق بهذا لنصاب احكام وجوب الاضحية وصدقة الفطر ومنع الزكوة انتهي ثم العبرة لقيمة الاراضي وهوالراجح وان اختلف فيه الخ كذافي احسن الفتاوى ۷\ ۵۰۶
مسئله : اختر ى [یعني اضحیه ] چې یې داضحیه په نیت واخسته بیابه يې ضروري خامخا حلاله وي كه يې ژوندى چاته ورخیرات کي وركړ يايې قيمت وركړى داختري [ اضحيې ] غاړه نه پروزي
لمافي البدائع ۵\ ۹۹ ومنها ان لايقوم غيرها مقامها حتى لوتصدق بعين الشاة اوقيمتها في الوقت لايجزيه عن الاضحية لان الوجوب تعلقت باالاراقة . كذا في الشامي ۹\ ۵۲۱ لوتصدق بعين الحيوان لم يجز ومثله في جوهرة النيرة شرح مختصرالقدوري ۲\ ۲۶۷ وهنديه ۵\ ۲۹۳ .
مسئله : كه سا ئكل ، ياموټر سائكل ، ياموټر دګرزيدو يادكور دخدمت لپاره وو نوبيا اضحيه ورباندي نشته كه څه هم قيمت يې نصاب ته رسيږي ،اوكه دغه شيان دتجارت لپاره وو بيا اخترى [ اضحيه ] ورباندي واجب د ه كي يې قيمت نصاب ته رسيده .
لما في البزازيه على هامش الهنديه ۶\ ۲۸۷ اشترى فرسا تركية ويسعى عليه في اموره بلغ نصابا لاتلزم الخ وكذا في كتب الفقه الجديدة وايضا في الهنديه۵\۲۹۲ والموسر في ظاهر الرواية من له مائتا درهم اوعشرون دينارا اوشيئ يبلغ ذلك سوى مسكنه ومتاع مسكنه ومركوبه وخادمه في حاجته التي لايستغني عنها ، فاما ماعداذلك من سائم اورقبة اوخيل اومتاع لتجارة اوغيرها فانه يعتد به من يساره الخ وفي خلاصة الفتاوى ۴\۳۱۰ وفي الاجناس به ذمانة اشترى حمارا يركبه ويسعى في حوائجه وقيمة مائتا درهم فلااضحية عليه الخ ومثله في قاضيخان ۳\ ۳۴۴
مسئله : كلاشنكوف مشين ، يانوره سلاح ، اوموټرسائكل اوداسي نور دجهاد اسباب دمجاهد لپاره له حاجاتو اصليه ووڅخه دي . يعني اضحيه [ اخترى] نه ده ورباندي واجب .
همداراز كه دغه مشين كلاشينكوف وغيره دځان ، ناموس ، يامال دحفاظت لپاره وي ، اوكه دوه مشينان يې درلوده ديوه قيمت نصاب ته رسيده بيا اختر ى [اضحيه ] ورباندي واجب اولازم ده ، اوكه دغه مشين دتجارت ، يابدمعاشي ، اوغلا يادشريعت خلاف عمل دپاره وو كه يي قيمت نصاب ته رسيده اخترى ورباندي واجب ده .
کما في البزازيه ۶\ ۲۸۷ والغازي بالفرسين والاسلحة لايكون غنيا وبالفرس الثالث يكون غنيا ولومن كل سلاح اثنان احدهما يساوي نصابا تلزم،وكذافي كتب الفقه الجديده . وايضا في الخلاصة ۴\ ۳۱۰ والغازي بفرسين لايكون غنيا وبالثالث يكون غنيا ولايصير الغازي بالاسلحة غنيا الا ان يكون له من كل سلاح اثنان واحدهما تساوي مائتى درهم الخ
مسئله : په حرام مال باندي سرسايه زكوة او اضحيه [ اخترى ] واجب نه دي .
لمافي احسن الفتاوى ۷\ ۵۰۶ حرام مال توساري صدقه كرنا واجب هي لهذا قرباني واجب نهين قال في الدرالمختار في القنيه لوكا ن الخبيث نصابا لايلزمه الزكوة لان الكل واجب التصدق عليه فمايفيد ايجاب التصدق ببعضه الخ
مسئله : په مسافر باندي اخترى نسته که څه هم له دخول دوخت د اضحية وروسته مسافر سوى وى او اخترى ئي هم اخستى وي ځکه د اختري لپاره اخر وخت معتبر ده لکه ورسته به راسى انشاءالله .
کما فى بدائع الضائع فى ترتيب الشرائع ۵\۹۵ ومنها ( من شرائط وجوب الاضحية ) الاقامة فلا تجب على المسافر لانها لاتتادى بکل مال ولا فى کل زمان بل بحيوان مخصوص فى وقت مخصوص والمسافر لايظفر به فى کل مکان فى وقت الاضحية فلو اوجبنا عليه لاحتاج الى عمله مع نفسه وفيه من الحرج مالا يخفى او احتاج الى ترک السفر وفيه ضرر فدعت الضرورة الى امتناع الوجوب ۔
وکذا فى رد المحتار ۹\۵۲۰ ،۵۲۳ فا المسافر فلا تجب عليه وان تطوع بها اجزاءته عنها وهذا اذ سافر قبل الشرا فان اشتراى شاة لها ثم سافر ففى المنتقی انه يبيعها ولا يضحى بها اى لا يجب عليه ذلک وکذا رُوى عن محمد ومن المشائخ رحمه الله من فصل فقال ان کان موسراً لا يجب عليه والا ينبغى ان يجب عليه ولا تسقط بسفره وان سافر بعد دخول الوقت قالوا ينبغى ان يکون الجواب کذلک اه ط عن الهندية المشهور باالعالمګريه ۵\۲۹۲ وهدايه ۴\۴۴۳ وامداد الفتاوى۳\۵۵۹ وبحر الرائق ۸\۴۱۸ وکذا فى تبيين الحقائق ۶\۴ والفقه الاسلامي وادلته ۴\۲۷۱۱ که بيا هم اختری وکوي نو نفلي ده کما يفهم من عبارة الشامي المذکورة وغيره .
مسئله : په پلار باندي د وړوکي زوى اخترى کول لازم نده که د وړوکي زوى مال وى او که نه . هو افضل اومستحب کار ده که یې اضحیه ورته وکړه .
کما فى قاضيخان ۴\۳۲۹ ومطبعه ۴\۳۴۵ وفي الوالد الصغير عن ابي حنيفة رحمه الله روايتان فى ظاهر الرواية يستحب ولا يجب بخلاف صدقة الفطر وروى الحسن عن ابي حنيفة رحمه الله انه يجب عن ولده الصغير وولد ولده الذي لا اب له والفتوى على الظاهر الرواية !
وقال العلامة الحصفکي رحمه الله فتجب على حرّ مسلم مقيم موسر (بيسارالفطر ) عن نفسه لا عن طفله على الظاهر بخلاف الفطرة الى قوله ويضحى عن ولده الصغير من ماله صحَّحه من الهداية وقيل لا صححه فى الکافى قال وليس للاب ان يفعله من مال طفله ورجحه ابن الشحنه قلت وهو المعتمد لما فى متن مواهب الرَّحمن من انه اصح ما يفتى به وعلَّله فى البرهان بانه ان کان المقصود اتلاف ماله فالاب لا يملکه فى مال ولده کاالعتق او التصدق بااللحم فمال الصبى لا يحتمل صدقة التطوع وغزّاه للمبسوط فليخفط ثم فرع على الاول بقوله (واکل منه الطفل ) وادخر قدر حاجته او ما بقى يبدل بما ينتفع به الصغير بعينه کثوب وخفَّ لا بما يستملک کخبز ونحوه ابن کمال وکذا الجدَّ والوصىّ اه قال العلامة ابن عابدين رحمه الله قوله على الظاهر قال فى الخانية فى ظاهر الرواية يستحب ولا يجب بخلاف صدقة الفطر الى قوله قوله قلت وهو المعتمد ) واختاره فى الملتقى حيث قدمه وعبر عن الاول بقيل ورجحه الطرسوسى بان القواعد تشهد له ولانها عبادة وليس القول بوجوبها اولى عن القول بوجوب الزکوة فى ماله قوله بما ينتفع به ) ظاهره انه لا يجوز بيعه بدراهم ثم يشترى بها ماذکر ظ ويفيده ما فذکر عن البدائع ۔ رد المحتار ۹\۵۲۴ الى ۵۲۶ و ۵۵۴ وبدائع ۵\۹۴ وهندية ۵\۲۹۲-۲۹۳ ومجمع الانهر ۴\۱۶۷ وخلاصة ۴\۳۲۲ والقول الراجح ۲\۲۹۲ والفقة الاسلامي۲\۲۷۱۲ وزيلعى ۶\۳ وبزازية ۶\۲۹۵ وبحر ۸\۳۲۰-۳۱۹ !
نو حاصل دا سو چه د ماشوم په مال کښى اخترى واجب نده لکن که بيا پلار يا نيکه يا وصى ددپه مال کى اخترى وکړى ضامنان د پيسوئي ندى چه بيرته داخترى فيسى وماشوم ته ورکوى لکن غوشى به ئي نه خيراته وى د خوراک لپاره به ئي ورته ږدي که تر خورک ډيري وى بيا دي په داسى شى وربدلى کړى چه خوړل کيږي او هلاک کيږي نه لکه کالى يا بوټ يا خولى يا سيکل وغيره او کى ئي خيرات کړى بيا دوى ضامنان دى د غوشو ضمان به ماشوم ته ورکوى لکه د شامى له عبارة څخه صراحة معلوميږي او خلګ ډير ځني غافل دى . فلیتنبه .
او دادماشوم د حکم تفصيل بعينه په معتوه او ليوني کي هم ده یعني په دوۍ هم اخترى نسته که څه هم غنيان وى ، او که د اخترى په ورځو کي جوړ وُ بيا اخترى باندى لازم ده .
کما فى الهندية ۵\۲۹۳ والمعتوه و المجنون فى هذا بمنزلة الصبى واما الذى يجن ويفيق فهو کا الصحيح کذا فى فتاوى قاضيخان ۳\۳۴۶ وفى الشامى۹\۵۲۶ والذى يجن ويفيق يعتبر حاله فان کان مجنونا فى ايام النحر فعلى الاختلاف وان مفيقا تجب بلا خلاف اه قلت لکن فى الخانية وامالذى يجن ويفيق فهو کا الصحيح اه الا ان يحمل على انه يجن ويفيق فى ايام النحر او کذا فى البدائع ۵\۹۴ وبحر ۸\۳۱۹ ۔
مسئله : که مسکين اخترى وکړى او بيا داختر په ورځ يا دوهمه ورځ غنى (شتمن) سو نو په ده باندى بل اخترى کيدل واجب نده .
کما فى رد المحتار ۹\۵۲۵ ولو ضحى الفقير ثم ایسر فى آخره عليه الاعادة فى الصحيح لانه تبين ان الاولى تطوع بدائع ملخصًا ۵\۹۸ لکن فى البزازية وغيرها ان المتاخرين قالوا لا تلزمه الاعادة و به ناخذ اه
ومثل هذا فى البزازية ۶\۲۹۲ وهندية ۵\۲۹۳ ودرالمتقى شرح الملتقى على هاش مجمع الانهر ۲\۵۱۸ والفقه الحنيفى فى ثوبه الجديد ۵\۲۰۵۔
مسئله : دښځي او لويو ځامنو اخترى کول بيله اجازى ددوۍ نه ده صحيح لکن که عرف عادة راغلى وُ چه هر وخت ددوى اخترى د کور مشر کاوه بيا صحيح ده .
کما فى الشامى ۹\۵۲۴ ولو ضحى عن الاده الکبار وزوجته لا يجوز الا باذنهم وعن الثانى انه يجوز استحسانا بلا اذنهم بزازية ۶\۲۹۵ قال فى الذخيرة ولعله ذهب الى ان العادة اذا جرت عن الاب فى کل سنة صار کاالاذن منطم فان کان على هذا الوجه فما استحسنه ابو يوسف مستحسن ! و کذا فى قاضيخان على هاش الهندية ۳\۳۴۵۔
دقرباني[اضحیې ] مسائل : ۲برخه
مسئله : کتابونه د تفسير، او حديث ، او قرآن مجيدکښي اختری نسته که نصاب ته رسيدو که څه هم دوي دوي نسخي وي او دفقهي کتابونه که دوي نسخي وو او هغه يو نصاب ته رسيده بيا اخترى باندي سته خو دا ټول پدى شرط چه د مالک ئي زده وي نور که يې وائي یایې مطالعه کوي او که نه ، او که يه نه وو زده بيا په نصاب کي شمارل کيږي اختری باندي لازم ده که څه هم د وړوکي زوی لپاره ئي ساتلي وي ، او په کتابو د طب او نجوم او ادب او منطق کي اختری شته که نصاب ته رسيدو ،
کما فى الهندية ۵\۲۹۲ وان کان له قيمتها مائتا درهم وهو ممن يحسن ان يقرء منه فلا اضحية عليه سواء کان يقرءه او يتهاون ولا يقرء وان کان لا يحسن ان يقرء منه فعليه الاضحية وان له ولد صغير حبس المصحف لاجله حتى ميسلمه الى الاستاذ فعليه الاضحية ، وکتب العلم ، والحديث مثل مصحف القرآن فى هذا الحکم کذا في الظهیرية !
وفي الصغرى وباالکتب لايکون غنيا الا ان يکون من کل نوع کتابان برواية واحدة عن شيخ واحد وعن شيخ بروايتين کرواية ابي حفص وابي سليمان عن محمد رحمه الله لا تجب ولا يعدَّ غنيا بکتب الاحاديث والتفسير وان کان له من کل نوع کتابان وصاحب کتب الطب والنجوم والادب يعدَّ غنيا بها اذا بلغ قيمتها نصابا کذا في الوجيز للکردرى ! وکذا في البزازية على هاش الهندية ۶\۲۸۷ ولوله مصحف او کتب فقه او حديث يحسن القراءة منها لا تلزم والاَّ لزمت ان بلغت نصابا وفى الصغرى وبا الکتب لا يکون غنيا الاَّ ان يکون من کل نوع کتابان برواية واحدة عن شيخ واحد ولو بروايتين عن شيخ کرواية ابي حفص وابي سليمان عن محمد رحمه الله لا تجب ولا يعدَّ غنيا بکتب الاحاديث والتفسير وان کان له من کل نوع کتابان وصاحب کتب النجوم والطب والادب غني به اذا بلغ نصابآ ! کذا في خلاصة الفتاوى ۴\۳۱۰
مسئله : که سړي د کرايې په سرای کي ګزاره کوله او خپل سرای يه هم لرل نو که نصاب ته رسيدل اختری باندي لازم ده ، که ئي په کرايه ورکړی وي او که خالي وي .
کما في خلاصة الفتاوى ۴\۳۱۰ ولو کان بکراء في دار فاشترى قطعة ارض بمائتى درهم فبنى فيها داراً يسکنها فعليه الاضحية ، وکذا في الفتاوى الرحميه لمولانا عبدالرّحيم ۲\۸۸ ، الجواب : اپنا گهر چاهہے کرايه پر ديا هو يا مفت يا خالي پڑاهواور خود دوسری مکان مین کرايه پر رهتاهو يا مفت هر ايک صورت مین قرباني اور فطره کی متعلق مالداري مین اس مکان کی قيمت کا اعتبار هوگاکيونکه مکان فی الحال حاجت اصليه سی زائد ہے !
مسئله : که دسړي مال غائب وو يا د مضارب يا شريک په لاس کشي وو اختری باندي لازم نده ، او که کور له ده سره د اختري روپۍ وي او يا ئي په کور کي سامان وو بيا اختری باندي لازم ده .
کما فى البزازية ۶\۲۸۷ له مال کثير غائب في يد مضاربه اوشريکه ومعه من الحجرين او متاع البيت ما يشترى به الاضحية تلزم ! وکذا فى رد المحتار ۹\۵۲۰له مال کثير غائب في يد مضاربه او شريکه ومعه من الحجرين او متاع البيت ما يضحى به تلزم ! وکذا فى الهندية ۵\۲۹۲ وکذا فى البدائع ۵\۹۴ ۔
مسئله : درو شرطونو په وجود کى د زوى مال د پلار بلل کيږي ۱ چي کار ئي سره يو وي ۲ او دوۍ دواړه مخته جدا جدا مال نه لري ۳ او د زوى معاش زندګى خوراکه له پلار سره وى او که پدې شرطو کى يو نه وو بيا د پلار مال نه بلل کيږي ديوه کار مثال لکه دواړو یوه بزګرى کوله يا يي يوه رمه څروله دادپلار ده او که ئي جدا جدا کوله بيا د هر يوه خپل مال ده حتى که دپلار جدا دکان وو او د زوى جدا او دواړو چاړې جوړه ولى د هر يوه خپل مال ده که څه هم زوى په معاش کى ورسره شريک وي کما فى شرح المجلة لخالد الاتاسى ۴\۳۲۰ تحت المادة ۱۳۹۸ قال فى الفتاوى الخيرية قول علمائنا اب وابن يکتسبان فى صنعة واحدة ولم يکن شئ سابق لهما ثم اجتمع لهما قال يکون کله للاَب اذا کان الابن فى عياله هو مشروط کما يعلم من عبارتهم بشروط منها اتحاد الصنعة وعدم ما سابق لهما وکون الابن فى عيال ابيه فاذا عدم واحد منها لايکون کسب الابن للاب الى قوله ليس المراد بالا تحاد اتحاد ها نوعا بل المراد ان يعملا بها يداً واحداً ويکون الکسب الحاصل غير متميز حتى لو کان منهما حداداً مثلاً الا ان کلا منهما يعمل فى دکان على حدة وام الابن فى عمله ليس عائداً لابيه لايکون معينا له وان کان فى عياله بل يکون کسبه له خاصة ومثله فى تنقيح الحامدية لابن عابدين ۲\۱۷ والخيرية ۱\۱۸۵ على هاش تنقيح الحامدية ۱\۹۲ ودررالحکام شرح شرح المجلة۳\۴۲۰ ورد المحتار ۶\۴۹۷ وعالمګيرية ۲\۳۲۹ و فتاوى کامليه \۵۰
اوس نومعلومه شوه چي په اول صورت كي په زوى باندي اخترى نه ده واجب كه يي له دي ماسوى نور مستقل مال چي يوه نصاب ته رسيدل نه درولود، اوكه يې درلود بيا دهغه مال په سبب په ده باندي اضحيه واجب ده
اوپه دوهم صورت كي كه دهريوه ځوى اوپلار حصه نصاب ته رسيده بيا په هريوه باندي واجب ده اوكه نه رسيده بيا په يوه هم نه ده واجب .
[ تنبيه ]داخبره چي اوس عام خلك په اخته دي : چي موږ خپل پلار ته ، يامشر ورور ته ، يامور ته وربخشلي دابلكل غلط دروغ اولوى خداى جل جلاله ته يوه دوكه وركول دي . ځكه چي له زړه يي نه وربخشي هسي پخوله دغه خبره كوي ځكه بله ورځ بيا په زر روپو باندي لس جنګونه سره كوي حتى تر وهلو اووزلو سره ورسيږي ،اوبل كه دابخشنه رښتيا وي هم نه ده صحيح ځكه داهبه دمشاع راځي اوهبه دمشاع دفقهي ټولو كتابونو ناجائزه بللي ده كما في الهداية ۳\۲۸۳ولايجوز الهبة فيمايقسم الامحوزة مقسومة الى قوله ولنا ان القبض منصوص عليه في الهبة فيشترط كماله والمشاع لايقبله الا بضم غيره اليه وذلك غير موهوب .
وفي كنز الدقائق ص\ ۳۵۷ ولاتصح الهبة في مشاع يحتمل القسمة الخ
مسئله : داد زوى اوپلار دمسئلي تفصيل بعينه په زوج [خاوند ] اوزوجه [ميرمن ] كي هم ده . كما في شرح المجلة ۴\۳۲۱ المرأة مع زوجها اذا اجتمع بعملها اموالا كثيرة فقيل هي للزوج وتكون المرأة معينة له ﺇلا اذا كان لها كسب على حدة فهولها ،
وقيل بينهما نصفين اه والظاهر ترجيح الاول لماقدمنا عن الخيرية الخ ومثله في العالمګيرية المعروف بالهندية ۲\۳۲۹
مسئله : ورڼو ته كه دپلار دنيا ورپاته شوي وه اوبيا هغه ډيره سوي وه ټول پكشي شريكان دي كه څه هم په عمل اوكار اوفكر كي فرق سره لري يعني يوښه په كار اوكسب پوهيږي اوبل نه پوهيږي ، اودغه ډول چي دپلار مال نه وي پاته شوى په كسب يي سره جمع كړي وي
كما في شرج المجلة ۴\ ۳۲۰ وكذلك لوﺇجتمع ﺇخوة يعملون في تركة أبيهم ونمی المال فهوبينهم سوية ، ولو اختلفوا في العمل والرأى ، وذكر في الفتاوى الكاملية ص\۵۰ وفي فتاوى الحانوتي فاذا كان سعيهم واحدا ولم يتميز ماحصله كل واحد منهم بعمله يكون ماجمعوه مشتركا بينهم بالسوية وان اختلفوا في العمل والرأى كثرة وصوابا كما افتى به في الخيرية ۱\ ۱۸۵ ودرر الحكام ۳\۴۲۰ .
نو په هريوه اضحية [قرباني ] واجبه د ه كه يي حصه نصاب ته رسيده اوكه نه رسيده بيا په يوه هم نشته .
مسئله : اوكه دپلار نه عمل ؤو اونه يي دنيا وه بيا ټوله دزوى ده كما في شرح المجلة ۴\ ۳۲۰ لولم يكن للاب عمل ولاكسب بل العمل والكسب للابن يكون المال المتحصل للابن خاصة لان الاب حينئذ في عيال ﺇبنه وهو ظاهر الخ په دي صورت كي په پلار اضحية [قرباني ] نه ده واجب كه يي مستقل مال (چي نصاب ته رسيده ) يا نور جائداد نه درلود .
فائدة : لكن افضل [ بهتره ] داده چي په داسي حال كي پلار ته هم اضحية [قرباني ] وكړي ځكه كه يي نه وكړي بيا پلار خفه كيږي اوتكليف ورته رسيږي اودپلار خفه كيدل ددنيا او اخرة تاوان ده ، موږ بايد په څو روپو دهغه زړه ازار نه كړو،
مسئله : دميرمنو زيورات [ ګيڼي ] كه نصاب ته رسيدلي يايې قيمت نصاب ته رسيده زكوة ، اخترى ، سرسايه ، ورباندي واجب دي
كمافي ردالمحتار ۳\۳۴۷ ومازاد على ذلك من الحُلِيّ والاواني والامتعة التي يقصد بها الزينة اذا بلغ نصابا تصير به غنية ، ثم رئيت في التاتارخانية في صدقة الفطر سئل الحسن بن علي عمن لها جواهر ولاٰلي تلبسها في الاعياد وتتزين بها للزوج وليست للتجارة هل عليها صدقة الفطر ؟ قال نعم اذا بلغت نصابا .
كذا في الواحدية ص\۳۰۶ الظاهر ان الحلي المدفوعة ليلة الزفاف ... ملكا للزوجة فما اخذه الزوج منها حكما فهوغاصب في ذلك فيجب الزكوة على الزوجة لوجود السبب الخ وفي المشكوة ۱\ ۱۷۵ وعن زينب امرأة عبدالله قالت خطبنا رسول الله r فقال يامعشر النساء تصدقن ولو من حلِيّكُنّ فانكن اكثر اهل جهنم يوم القيامة رواه الترمذي .
وعن ام سلمة رضي الله تعالى عنها قالت كنت البس اوضاحا [ نوع من الحلي ] من ذهب فقلت يارسول الله أكنز هو ؟ فقال مابلغ ان تؤدي زكوته فزكي فليس بكنز رواه مالك وابوداود وايضا حققه مولانا نصير الدين تحقيقا وسيعا في حاشية رقم ۷ بهذه الصفحة وملا علي القاري في المرقات ۴\ ۲۷۴ وكذا في امداد الاحكام ۲\ ۲۷ وحقانية ۶\۴۸۲
مسئله : كه د ښځي سراى وو نصاب ته يي قيمت رسيده اودي له خاوند سره ګذاره كوله ، خاوند يي هم دسكونت په وركړه قدرت درلود نوپه دغه ميرمني يي اخترى واجب اولازم ده .
كما في البزازية على هامش عالمګريه ۶\۲۸۷ لها دارآ تبلغ نصابا تسكنها مع الزوج اذا قدر زوجها على الاسكان تلزمها والا لا . كذا في رد المحتار المشهور بالشامي ۹\۵۲۰ وبدار تسكنها مع الزوج ان قدر على الاسكان . ومثله في الهنديه ۵\ ۳۰۷
تنبيه : په كور كي زيات لوښي اوبستري چي په يوه كال كي دننه يي په استعمال كي را نه ولي په حاجاتو اصليه و كي نه دي داخل ، كه نصاب ته يي قيمت رسيده يايوڅه نور سامان ، ياروفو سره نصاب ته رسيدل بيا اخترى ورباندي واجب ده اولازم ده ، اودغه ډول تلويزون ، او وي سي آر هم په نصاب كي شميرل كيږ ي بلكه دغه ډول شيان په كور كي پريښودل منع ا و ناروا دي .
دريډيو ،اوټيپ هم دغه حكم ده ، كه دسروز يادغزلو اوريدو لپاره وو، او كه د تلاوت ياخبرونو اوتقريرونو اوريدو لپاره وو نوبيا له حاجاتو اصليه وو حسابيږي كما في فضائل ومسائل قرباني ازدارالافتاء جامعه عربيه تعليم الاسلام ص\۸ ۔
واضح رہےکہ کہ تین جوڑوں سے زیادہ پہنے کے کپڑے ، وہ گھریلوبرتن اور بستر جو سال بھر میں استعمال میں نہ لائے جاتے ہو ۔ ٹیلی وژن ریڈیو اور ٹیپ ریکارڈر جیسے خرافات شرعا ضرورت سے زائد شمار ہوتی ہیں لہذا مذکورہ بالا اشیا سونے ، چاندی ، نقدمال اور مال تجارت کے ساتھ ملاکر اگر ساڑھے باون تولہ چاندی کی قیمت کو پہنچ جائے تو اس پر قربانی واجب ہوگی
وکذا فی " آب کے مسائل اور ان کا حل " لمولانا محمد یوسف لدھنانوی رحمہ اللہ ۴\۱۷۵ ، اور نور جدید فقہی کتابونہ لکہ احسن الفتاوی ۷\۵۰۱، ریڈیو اور ٹیلی وژن جیسے خرافات انسانی حاجات میں داخل نہیں اس لئے ان کی قیمت بھی حساب میں لگائی جائے گا کما فی رد المحتار۵\۲۱۹ وجدیدة ۹ \ قوله اليسار بان ملک مأتي درهم او عرضا يساويها غير مسکنه وثياب اللبس ومتاع يحتاج الى ان يذبح الاضحيۀ اه۔
مسئله : كه په سړي پورباندي وو اوله ده سره هم روفي يامال وو نوكه له پوره ماسوى نصاب پاته كيدو اخترى [اضحيه ] ورباندي واجب ده . کما في البدائع ۵\ ۹۵ ولوكان عليه دين بحيث لوصرف اليه بعض نصابه لانتقص نصابه لاتجب لان الدين يمنع وجوب الزكوة فلان يمنع وجوب الاضحية اولى لان الزكوة فرض والاضحية واجبة والفرض فوق الواجب آه وكذا في الهنديه ۵\ ۲۹۲ ولوكان عليه دين بحيث لوصرف فيه نقص نصابه لاتجب الخ
داضحیې [قربانۍ] دوجوب نصاب :لمړی برخه
مسئله : دقرباني او سرسايې او زکوة نصاب دوه سوه دراهم [ يعني دسپينوزرو روپي ] يا شل ديناره دي [ يعني دسرو زرو روپۍ ] چي تر حاجت اصليه زيا تي وي ،
کما في الهنديه ۵\۲۹۲ والموسر فې ظاهر الرواية من له مائتا درهم اوعشرون دينارا اوشيئ يبلغ ذلک سوى مسکنهم ومتاع مسکنه ومرکوبه وخادمه فې حاجته التي لايستغني عنها ومثله في خلاصة الفتاوى ۴\۳۰۹ ورد المحتارالمشهور بالشامي ۹\۵۲۰ .
فائده : دوه سوه دراهم دوه پنځوس نيمي تولي سپين زر کيږي او شل ديناره اوه نيمي تولي سره زرکيږي کما فى اوزان شرعيه لمفتي محمد شفيع رحمه الله ص\ ۷وبهشتي زيور \ والقول الراجح
مسله : په دی دواړوکښي چه هریوپیداسي یادهریوه قیمت نوسړی غني بلل کيژي .
مسئله : که ددرو جوړو نه سوا څلورمه جامه د نصاب قميت ولري اختری ور باندي واجب ده .
کما في ردالمحتار ۹\۵۲۰ وصاحب الثياب الاربعة لو ساوى الرابع نصابا غنى وثلاثة فلا لان احدها للبذلة والاخر للمهنة والثالث للجمع والفوائد والاعياد وايضآ في خلاصة الفتاوى ۴\۳۱۰ وصاحب الثياب ليس بغني بثلاث دستيجات احدها للبذلة والاخرى للمهنة والثالثة للاعياد وهو غني بالرابعة ومثله في الهندية ۵\۲۹۳
مسئله : که په سرای کي خونه د دوبي اوزمي تر خونو زياته ولري او نصاب ته رسيده بيا اختری باندى واجب ده .
کما فى العالمګيري المعروف بالهندية ۵\۲۹۳ ولو کان فيها ثلاثة بيوت وقيمة الثالث مائتا درهم فعليه الاضيحة
وايضًا فى خلاصة الفتاوى ۴\۳۱۰ ولو کان له دار فيها بيتان شتوى وصيفى وفرش شتوى وصيفى لم يکن بها غنى فان کان له فيها ثلاثة وقيمة الثالث مائتا درهم فعليه الاضحية .
مسئله : که له دُوبي سره صابون او له نانوائي سره وَړَه يامالګه دونه وو چي نصاب ته ئي قيمت رسيدو نو اختري ورباندي واجب ده .
کما في الهندية ۵\۲۹۲ ان کان خباز عنده حنطة قيمتها مائتا درهم يتجربها او ملح قيمته مائتا درهم او قصار عنده صابون او اشنان قيمتها مائتا درهم فعليه الاضحية کذا في المحيط .
وايضاً فى خلاصة الفتاوى ۴\۳۱۰ وان کان خباز عنده حنطة قيمتها مائتا درهم او ملح قيمته مائتا درهم او قصار عنده اشنان او صابون قيمتها مائتا درهم فعليه الاضحية ، ومثله فى البحرالرائق شرح کنزالد قائق ۸\۷۴ والبزازية ۶\۲۸۷
مسئله : که له سړي سره پوره نصاب وو چي زکوة ئي ورکړ نصاب کم سو دقرباني ورځي راغلي نو قرباني باندي لازمة ده ، او که یې نفقة ځني ورکړه بيا قرباني نسته .
کما فى البدائع ۵\۹۴ ولو کان له مائتا درهم فحال عليه الحول فزکاها بخمسة الدراهم ثم احضرت ايام النحر وماله مائة وخمسة وتسعون لا رواية فيه وذکر الزعفراني انه يجب عليه الاضحية لان النصاب وان انتقص لکنه انتقص بالصرف الى جهة هي قرب فيجعل قائما تقديرا حتى لوصرف خمسة منه الى النفقة لا تجب لانعدام الصرف الى جهة القربة فکان ناقصا حقيقة وتقديرا فلا يجب ، و ايضا ذکر فى العالمګيرية ۵ \۲۹۲ ولو کان له مائتا درهم فحال عليه الحول فزکى خمسة دراهم ثم حضر ايام النحر وماله مائة وخمسة وتسعون لا رواية فيه ذکر الزعفراني رحمه الله انه تجب عليه الاضحية لانه انتقص با الصرف الىجهة هي قربة فيجعل قائما تقديرآ حتى لو صرف خمسة منها الى النفقة لا تجب ، وکذا فى قاضيخان على هاش هندية ۳\۳۴۶
مسئله : که سړي اختری واخيستي بيا هغه ورک سو بيا چي ايام النحر راغلي دي مسکين سو نو پده باندي بل اختري اخستل لازم نده ، او دغه ډول که يه هغه پيدا کړی خو دی مسکين ووپدغو ورځو کي هم د هغه حلاليدل لازم نده .
کما فى البدائع ۵\۹۴ ولو اشترى الموسر شاة للاضحية فضاعت حتى انتقص نصابه وصار فقيرا فجاءت ايام النحر فليس عليه ان يشترى اخرى لان النصاب ناقص وقت الوجوب فلم يوجد شرط الوجوب وهو الغني فلو انه وجدها وهو معسر وذلک فى ايام النحر فليس عليه ان يضحى بها لانه معسر وقت الوجوب
سږ کال دحج دفريضې داداکولولپاره دنړۍله ګوډ ګوډڅخه تر۳ميليونوزیات مسلمانان سعودي عربستان ته تللي دي.
نن به حاجیان په منی کي د۱۴۳۵ هـ کال دحج مناسک پيلوي.
حاجیانوسپين احرامونه په تن کړي اوله خپلو ميشت ځایونوڅخه دتلبيوله ویلوسره دمنی په لوري روان دي.
سبا به حاجیان دعرفات دمیدان په لوري ځي ورځ به هلته تيروي اوشپه به مزدلفي ته وړي، وروسته بیاحاجیان منی ته ځي، هلته لومړی شیطان ولي، وروسته قرباني کوي او سرخرېي اویايې کموي، چي په دې ځای له احرام څخه خلاصیږي.
له دې وروسته به حاجیان فرضي طواف کوي اوبیرته منی ته ځي.
راپورونه وايي، دسعودي دحکومت له لوري دحاجیانودهوسايني لپاره هرډول لازم اقدامات اخیستل شوي دي.
په خلګو باندي دبیت الله حج کول
قال الله تعالی : وَلِلَّهِ عَلَى النَّاسِ حِجُّ الْبَيْتِ مَنِ اسْتَطَاعَ إِلَيْهِ سَبِيلًا وَمَنْ كَفَرَ فَإِنَّ اللَّهَ غَنِيٌّ عَنِ الْعَالَمِينَ (97)سورة آل عمران
ژباړه : او (فرض دی) الله لره پرخلګو باندي حج کول د(دي) بیتي پرهغه چاچې قدرت لري دي ته دلاري ،اوهرهغه څوک چې کافرشو ل نوبي شکه الله بي پروادی له ټول عالم څخه ،
تفسیر: په دي بیته کې دالله جل جلاله دجمال یوه ځانګړي تجلی ده ،چې دهمدي تجلی له امله دحج داداء کولو لپاره هماغه بیته خاصه کړای شوي ده ، ځکه چې حج یوداسي عبادت دی چې هرعمل یې دهغه حقیقي محبوب عشق اوجذبي ښکاروي ، نوضروري ده هرهغه څوک چې د حقیقې محبوب دعشق دعوه لري اوله بدني اومالي حیثیته تردي مبارکې بیتې پوري درسیدلو توان لري لږترلږه دي په عمر کې یوځل ددغه محبوب دیارته حاضرشي،اودمین په شان دي دهغه په چارچاپیره کې طواف وکړي ،
اوهغه دمحبت مدعی چې دومره تکلیف ګاللوته هم تیارنه وي پوه شه چې هسي په دي دعوه کې دروغجن دی ،نوهغه ته اختیاردی هرچرته اوهرځای چې ګرزي اوځان له دومره سترنعمت څخه محروموي نومحروم دي کړي ، الله جل جلاله ده ته هیڅ اړتیانه لري ،اونه هغه دچاڅه پروالري ، که څوک یهود مري اوکه مشرک اوکه بل څه ،دالله جل جلاله هیڅ نه شي ورانولی ،
د ذي الحجې د مياشتې يو څو احکام
بسم الله الرحمن الرحیم
د ذي الحجې د مياشتې يو څو احکام
پدې پاڼو کې به د ذي الحجې د مياشتې د اولو لسو شپو د څو مهمو اعمالو ثوابونه او احکام ولولئ ، خدای د ې وکړي چې زما قلم ستاسو د خدمت وړ ثابت شي .
د دې په پيل کې د تکبیرات تشریق ، بيا د عرفات د ورځې د روژې ثواب ، بيا د قربانۍ ثوابونه او احکام او په پای کې د اختر د شپې د عبادت ثواب او د اخترونو د لمانځه طریقه ليکل شوې ده . رب دې قبول کړي .
محمد شريف راشد
تکبيرات تشريق :
مسئله : دا تکبيرونه د عرفات په سهار باندې شروع کېږي ، او د اختر د څلورمې ورځې د مازديګر له لمانځه څخه وروسته ختمېږي .
مسئله : دا تکبيرونه له فرض لمانځه څخه وروسته په زوره ويل کېږي او يو وار په زوره ويل يې واجب دي ، خو ښځې دې په زوره نه وايي . ( در مختار )
مسئله : تکبيرونه دا دي : الله أكبر ، الله أكبر ، لا إله إلا اللهُ وَ اللهُ أكبرُ ، اللهُ أكبرُ ، وَ لِلّهِ الْحَمْدُ .
مسئله : د لوی اختر له لمانځه نه وروسته دا تکبيرونه ويل هم ښه کار دی ، يعنې مندوب عمل دی . ( رد محتار )
او د بلخ د عالمانو همدا مذهب دی . ( در مختار ) امام ابويوسف او محمد رحمة الله عليهما فرمايي چې : دا تکبيرونه په هر چا باندې واجب دي ، تنها وي که په امام پسې ،مسافر وي که مقيم ، سړی وي او که ښځه ( درمختار )
مسئله : که له چا څخه رکعت تللی وي ، چې سلام واړوي نو بيا دې تکبيرونه اووايي . ( در مختار )
يوه خبره : چې کله مسلمانان په امام پسې لمونځ کوي ، بيا خو ټول دا تکبيرونه وايي ، خو په تنها لمانځه کې ډېر وخت پاتې کېږي ، چې بايد مسلمانان خيال ورته وکړي . بله دا چې دا تکبيرونه په ښځو باندې هم واجب دي ، صرف دومره ده چې هغوی به يې په لوړ آواز نه وايي ، خو زمونږ په ټولنه کې ډېر ې کمې کورنۍ داسې وي چې ښځې يې دا تکبيرونه وايي ، ډېرې کورنۍ داسې دي چې له ښځو څخه يې دا واجب او ښکلی عمل پاتې وي ، بايد د دې مبارک عمل لپاره سړي په کورونو کې لارښوونه وکړي ، او ټولو ته يې ور زده کړي ، څو ټول پدې ثوابي کار او ابراهيمي سنت کې شريک شي .
وېښته او نوکونه :
څوک چې قرباني کوي ، د ذي الحجې له اولې ورځې نه دې تر هغې پورې ويښته او نوکونه نه اخلي تر څو چې قرباني ذبحه کوي ، چې خپله قرباني وکړي نو بيا کولای شي . اُمِّ سَلْمهْ رضي الله عنها فرمايي چې رسول الله صلی الله عليه وسلم اوفرمايل : څوک چې قرباني کوي ، نو چې د ذي الحجې ( اولې ) لس ورځې شروع شي ، نو بيا دې ويښته نه او اخلي ، او نه دې نوکونه پرې کوي . مسلم ( عَنْ أُمِّ سَلَمَةَ تَرْفَعُهُ قَالَ :إِذَا دَخَلَ الْعَشْرُ وَعِنْدَهُ أُضْحِيَّةٌ يُرِيدُ أَنْ يُضَحِّىَ فَلاَ يَأْخُذَنَّ شَعْرًا وَلاَ يَقْلِمَنَّ ظُفُرًا . ( رواه مسلم )
امام نووي فرمايی چې : پدې کې حکمت دادی چې : د بدن ټولې برخې يې د قربانۍ په وخت کې سالمې وي او د قربانۍ له برکته د دوزخ له اور څخه خلاص شي . و الحكمة فى النهى أن يبقى كامل الأجزاء ليعتق من النار .( شرح النووي علی مسلم : ۱۳ / 139 )
ښه خبره داده چې : هره هفته خپل نوکونه واخلي ، برېتونه کم ( سم ) کړي ، او د عورت ( او تخرګونو ) ويښته هم وخروي ، او غسل وکړي ، که دا نه وي نو په هرو ۱۵ ورځو کې او له څلوېښت ورځو څخه ډېر پرېښودل يې ګناده . ( رد محتار ) قال في القنية الأفضل أن يقلم أظفاره ويقص شاربه ويحلق عانته وينظف بدنه بالاغتسال في كل أسبوع وإلا ففي كل خمسة عشر يوما ولا عذر في تركه وراء الأربعين ويستحق الوعيد ( رد المحتار : ۲ / 181 )
د عرفات د ورځې روژه :
عبد الله بن عمر رضي الله عنه فرمايي چې : مونږه چې له رسول الله صلی الله عليه وسلم وو ، نو د عرفات د ورځې روژه به مو داسې ګڼله لکه د دوه کلونو روژه . ( الطبراني )
له ابو قتاده رضي الله عنه څخه روايت دی چې رسول الله صلی الله عليه وسلم اوفرمايل : د عرفات د ورځې روژه د مخکني او راتلونکي کال ( ګناهونه ) بخښي . ( مسلم )
له ابو سعيد الخدري رضي الله عنه څخه روايت دی چې : رسول الله صلی الله عليه وسلم اوفرمايل : څوک چې د عرفات د ورځې روژه ونيسي نو ( د دوه ګلونو ګناهونه ورته بخښل کېږي ) يو د راتلونکي کال ګناهونه ورته بخښل کېږي ، او بل د تېر شوي کال ، او څوک چې د عاشورا د ورځې روژه ونيسي نو د يو کال ګناهونه به يې وبخښل شي .
( رواه ابو یعلی ) عاشورا : د مُحَرَّم د مياشتې لسم .
د قربانۍ ثوابونه :
له ابو سعيد الخدري رضي الله عنه څخه روايت دی چې : رسول الله صلی الله عليه وسلم خپلې لور فاطمې رضي الله عنها ته اوفرمايل : ای فاطمې ! ور پاڅېږه ! د خپلې قربانۍ حلالېدلو ته ودرېږه ، ځکه چې د هغې د وينې په اول څاڅکي باندې چې څنګه وڅڅېږي – الله جل جلاله ستا ټول مخکني ګناهونه بخښي . هغې پوښتنه وکړه چې : ای د خدای رسوله ! دا ثواب يواځې زمونږ ( د کورنۍ) لپاره دی ، او که زمونږ او ټولو مسلمانانو لپاره ؟ هغه اوفرمايل چې : بلکه زمونږ او د ټولو مسلمانانو لپاره . ( مسند بزاز )
له حسن بن علي رضي الله عنه څخه روايت دی چې : رسول الله صلی الله عليه وسلم اوفرمايل : څوک چې د زړه له خوښۍ او د ثواب په نيت سره قرباني وکړي - دا به د ده لپاره د دوزخ له اور څخه پرده شي . ( الطبراني )
له ابن عباس رضي الله عنه څخه روايت دی چې : رسول الله صلی الله عليه وسلم اوفرمايل : له هغې قربانۍ نه چې د اختر په ورځ حلالېږي – الله تعالی ته په خوښ شي کې پيسې ندي مصرف شوي . ( الطبراني )
او زيد بن ارقم رضي الله عنه فرمايي چې : د رسول الله صلی الله عليه وسلم ملګرو پوښتنه وکړه چې : ای د خدای رسوله ! دا قرباني څه شی ده ؟ هغه اوفرمايل : ستاسو د نيکه ابراهيم ( عليه السلام ) سنت ( او کار ) دی . هغوی بيا پوښتنه وکړه چې : پدې کې مونږه ته څه دي ؟ ای د خدای رسوله ! هغه ورته اوفرمايل : په هر وېښته باندې يوه نېکي ، هغوی بیا پوښتنه وکړه چې : او دا وړۍ ؟ هغه ورته اوفرمايل چې : د وړيو په هر وېښته باندې ( هم ) يوه نېکي ده . ( ابن ماجه ، حاکم )
له سپېڅلې عائشې رضي الله عنها څخه روايت دی چې : رسول الله صلی الله عليه وسلم اوفرمايل : د لوی اختر په ورځ باندې د انسان په عملونو کې الله تعالی ته له قربانۍ نه زيات غوره عمل نشته ، او په ځمکه باندې د دې د وينې له غورځېدلو نه مخکې د الله تعالی په وړاندې قبلېږي ، نو د قربانۍ په هکله ځانونه خوښحاله کړئ . ( الترمذي )
عن أبي سعيد رضي الله عنه قال : قال رسول الله صلى الله عليه و سلم : يا فاطمة ! قومي إلى أضحيتك فاشهديها ، فإن لك بأول قطرة تقطر من دمها أن يغفر لك ما سلف من ذنوبك ، قالت : يا رسول الله ! ألنا خاصة أهل البيت ؟ أو لنا و للمسلمين ؟ قال : بل لنا و للمسلمين . ( مسند البزاز )
عن الحسين بن علي رضي الله عنهما قال : قال رسول الله صلى الله عليه و سلم : من ضحى طيبة نفسه محتسبا لأضحيته كانت له حجابا من النار . ( رواه الطبراني في الكبير )
عن ابن عباس قال : قال رسول الله صلى الله عليه و سلم : ما أنفقت الورق في شيء أحب إلى الله من نحير ينحر في يوم عيد ( رواه الطبراني في الكبير )
عن زيد بن أرقم قال : قال أصحاب رسول الله صلى الله عليه و سلم : يا رسول الله ! ما هذه الأضاحي ؟ قال : سنة أبيكم إبراهيم صلوات الله عليه و سلامه , قالوا : فما لنا فيها يا رسول الله ؟ قال بكل شعرة حسنة . قالوا : فالصوف ؟ قال : بكل شعرة من الصوف حسنة . ( رواه ابن ماجه و الحاکم ) و قال الحاكم صحيح الإسناد .
عن عائشة رضي الله عنها : أن رسول الله صلى الله عليه و سلم قال : ما عمل آدمي من عمل يوم النحر أحب إلى الله من إهراق الدم , و إنه لتأتي يوم القيامة في فرشه بقرونها و أشعارها و أظلافها , و إن الدم ليقع من الله بمكان قبل أن يقع من الأرض , فطيبوا بها نفسا .
( رواه ابن ماجه والترمذي وقال حديث حسن غريب ) بأظلافها : جمع ظَلَفٍ و هو للبقر و الغنم كالخف للبعير و القدم للآدمي والحافر للفرس و البغْل و الحمار . ( الديباج على شرح مسلم للسيوطي ) ( و جميع هذه الأحاديث و غيرها من أحاديث الفضائل من المتجر الرابح للحافظ الدُّمياطي رحمة الله عليه رحمة واسعة و أسکنه الفردوس الأعلی ، من طبعة دار الکتب العلمية بيروت )
د قربانۍ يو څو احکام : قرباني په چا باندې واجبېږي ؟ :
که له چا سره دومره پيسي يا سره يا سپين زر وي چې زکات پرې واجبېږي په هغوی باندې قرباني هم واجب ده ، که يې ونکړي نو ګناهګار دی . د زکات نصاب دادی : د سپينو زرو نصاب دوه سوه درهمه دی ، دوه سوه درهم د اوسني وزن په مطابق 612 شپږ سوه او دولس ګرام او ۳۵ پنځه دېرش ملي ګرام کېږي .د سرو زرو نصاب شل مثقال دی ، د اوسني وزن په مطابق ۸۷ اوه اتيا ګرام او ۴۷۹ څلور سوه او نهه اويا ملي ګرام دی . څوک چې له خپلو شرعي ضرورتونو نه پرته دومره سره يا سپين زر يا د دې قيمت ولري ، نو په هغوی باندې زکات او سرسايه او قرباني واجب دی .
مسئله : خو قرباني د وجوب په کيفيت کې د سرسايې غوندې ده ، يعنې پدې کې قدرت مُمَکِّنَه شرط دی نه مُيَسِّرَه ، مطلب داچې لکه د زکات په څېر په مال باندې د کال تېرېدل شرط ندي ، بلکه که يو سړی يا ښځه نوي غنيان شوي وي او د قربانۍ وخت پرې راشي نو قرباني به کوي . تجب التضحية علی حر مسلم مقيم موسر يسار الفطرة . ( الدر المختار )
مسئله : ځينې کورنۍ داسې وي چې ټول خلک يې غنيان وي ، مال لري ، خو بيا هم د قربانۍ په وخت کې يو يا دوه کسان قرباني کوي او نور يې نه کوي ، يا يواځې د کور مشر قرباني کوي ، چې دا سمه خبره نده ، بايد ټول هغه خلک چې غنيان وي خپله خپله قرباني وکړي ، يا په شريکه يو غټ څاروی واخلي او قرباني يې کړي ، څو د ټولو غاړې خلاصې شي .
مسئله : که کومه ښځه په کور کې دومره سره زر يا سپين زر يا پيسې ولري چې زکات پرې واجبېږي – په هغې باندې قرباني هم واجب ده ، بايد قرباني وکړي ، که یې ونکړي نو ګناهګاره ده .
مسئله : په قربانۍ کې اوزې ، اوري ، غواګانې ، مېښې ، او اوښان نران وي او که ښځې جائز دي .
مسئله :د قربانۍ لپاره اوزې او ري بايد د يوکال وي ، غوا او مېښې د دوه کلونو ، او اوښان د پنځه کلونو . مسئله : اوري او مېږې که له يو کال نه کم وي ، خو دومره چاغ وي چې د يو کلن غوندې ښکاري نو که د شپږ مياشتو وي نو هم قرباني يې جائز ده ، او که دومره چاغ نه وي ، نو بيا له يو کلن نه کم ندی جائز
و صح الجذع ذو ستة أشهر من الضأن إن كان بحيث لو اختلط مع الثنايا لا يمكن التميز . و صح الثنى فصاعدا , و الثني هو ابن خمس من الإبل و حولين من البقر و الجاموس , و حول من الشاة , و المعز . ( الدر المختار ) و الضأن : هو ما له ألية منح , قيد به لأنه لا يجوز الجذع من المعز . ( رد المحتار )
مسئله : واړه څاروي لکه اوزې ( بيزې ) او اوري ( پسونه ) ، د يو کس له لوري قرباني کېږي ، او لوی څاروي لکه : غوا ، مېښه ، او اوښ ، د ۷ اوو کسانو له لوري قرباني کيدای شي ، يعنې اوه کسان پکې شريکېدلی شي ، خو که له دې نه کم کسان پکې شريکېږي ، نو دا هم جائز دی . خو پدې کې شرط دا دی چې د ټولو مال به حلال وي ، که په دوی کې د يو کس مال حرام وي نو د ټولو قرباني ورسره خرابېږي ، لکه سود خور وي ، حرامخور وي ، يا په کوم بانک کې وظيفه لري ، يا بله کومه داسې وظيفه لري چې نا جائز او تنخوا يې حرامه وي ، لکه د کفري حکومت په جاسوسۍ اربکيتوب عسکر يا کومه بله داسې دنده اخته وي چې مسلمانانو ته يې ضرر رسېږي .
دڅاروي زخم او عيب :
د يو څو څارويو قرباني نه کېږي :
\ اول - هغه څاروی چې ښکر يې له بېخه وتلی وي ( خو که له مور نه همداسې بې ښکرو پيدا شوی وي ، هغه بيا جائز دی ) دوهم - هغه څاروی چې دواړه غوږونه يې د پيدايښت له وخت څخه نه وي ، يا يې يو غوږ پوره پرې شوی وي ، يا يې د غوږ يا لکۍ درېمه برخه پرې شوي وي . درېم - هغه څاروی چې وړوند وي ، يا يې د يوې سترګې درېمه برخه ليد ختم شوی وي .څلورم – هغه څاروی چې غاښونه يې بېخي نه وي ( خو که دومره غاښونه يې وي چې واښه پرې خوړلی شي نو قرباني يې کېږي ) . پنځم - د کوم څاروي ژبه چې له درېمې برخې څخه زياته پرې شوې وي . شپږم - که د کوم څاروي غولانزه ( د شودو ځای ) بېخي پرې شوی وي ، يا يې د يوه تي درېمه برخه پرې شوي وي ، همداسې که د مرض له امله د مېږې او بيزې يو تی يا د غوا ، مېښې او اوښې دوه تِيان وچ شوي وي نو قرباني يې جائز نه ده . ( خو که همداسې بې له ناروغۍ نه يې شودې وچې شوي وي نو قرباني يې جائز ده ) اوم – د کوم څاروي چې پښه پرې شوي وي . اتم - هغه څاروی چې په درې پښو مزل کوي ، څلورمه پښه بېخي په ځمکه نشي ايښودلی ، يا يې ايښودلی شي خو مزل نشي پرې کولی .نهم – هغه څاروی چې بېخي زيات ډنګر وي ، داسې چې د هډوکو مازغه يې ختم شوي . لسم – مُخَنَّث څاروی . ( الدر المختار )
قانون او قاعده : د څارويو د زخم او عيب په هکله قانون دادی چې که د کوم اندام درېمه برخه يا له درېمې څخه زياته پرې شوې يا ختمه شوې يا ماته شوې وي، د هغه قرباني بيا ندی جائز . او که له دې څخه کم وي بيا جائز ده .
في البدائع : لو ذهب بعض الأذن أو الألية أو الذنب أو العين ، ذكر في الجامع الصغير :إن كان كثيرا يمنع و إن يسيرا لا يمنع ، و اختلف أصحابنا في الفاصل بين القليل و الكثير ، في الخانية : و الصحيح: أنه الثلث و ما دونه قليل و ما زاد عليه كثير ، و عليه الفتوى اه ومشى عليها في مختصر الوقاية و الإصلاح ( رد المحتار )
مسئله : د خصي شوي څاروي قرباني جائز بلکه غوره ده ، او د کوم څاروي د تناسل آله که پرې شوې وي چې هغه بېخي جماع نشي کولی نو هم قرباني يې جائز ده . ( الدر المختار ) مسئله : که روغ څاروی واخلي او بيا شرعي عيب پکې راشي ، نو که دا سړی شتمن وي بيا به د قربانۍ لپاره بل څاروی اخلي ، او که غريب وي نو بيا بل پرې واجب ندی . ( الدر المختار )
خو دا هغه مهال چې غريب سړي قرباني نذر کړې نوي ، ( رد المحتار ) او که يې نذر کړې وه بیا به دا غريب سړی هم د قربانۍ لپاره بل څاروی اخلي .
د قربانۍ وخت :
د قربانۍ وخت د ښار د خلکو لپاره د اختر له لمانځه څخه وروسته پيل کېږي ، او د هغو کليو او صحراګانو د خلکو لپاره چې هغلته د اختر لمونځ نه کېږي - د اختر د ورځې د سهار له راختلو سره پيل کېږي . او د اختر د درېمې ورځې تر لمر ډوبېدو پورې وخت لري . خو غوره خبره داده چې په اوله ورځ قرباني وشي . د دې ورځو په شپو کې هم قرباني کول جائز دي ، خو دا مکروه ده تنزيها . ( و کره تنزيها الذبح ليلا لاحتمال الغلط . ( الدر المختار )
د ذبح کولو په وخت کې بسم اللهِ اللهُ أکبرُ ويل مستحب دی ، ( الدر ) او که پوره بسم الله الرحمن الرحيم اووايي نو هم ښه کار دی و في الجوهرة: و إن قال بسم الله الرحمن الرحيم فهو حسن . ( رد المحتار ) د قربانۍ په غوښه کې ښه خبره داده چې درېمه برخه يا لدې څخه زياته خيرات کړي ، پاتې يې په خپله هم خوړلی شي ، اوساتلی يې هم شي . ( الدر المختار )
د اختر د شپې د عبادت ثواب : له عُباده بن صامت رضي الله عنه څخه روايت دی چې : رسول الله صلی الله عليه وسلم اوفرمايل : څوک چې د واړه اختر او لوی اختر شپې ژوندۍ کړي نو د ده زړه به نه مړ کېږي په کومه ورځ چې د نورو خلکو زړونه مړه کېږي . ( الطبراني ) له معاذ بن جَبَل رضي الله عنه څخه روايت دی چې : رسول الله صلی الله عليه وسلم اوفرمايل : څوک چې دا پنځه شپې ژوندۍ کړي (عبادت پکې وکړي ) د هغه لپاره جنت واجب شو : د تَرْوِيې شپه ، د عرفات شپه ، د لوی اختر شپه ، د واړه اختر شپه ، او د شعبان مياشتې د پنځلسم شپه . ( الترغيب و الترهيب للأصبهاني )
ترويه : د ذي الحجې د اتمې ورځې شپه ، لدې نه وروسته بيا د عرفات شپه وي . مسئله : ( پدې شپو کې که څوک ټوله شپه عبادت وکړي ، دا خو ډېره غوره خبره ده ) خو که څوک د شپې ډېره برخه عبادت وکړي نو هم د ټولې شپې ثواب به تر لاسه کړي ، ځينې عالمان وايي چې : که تر نيمې شپې پورې عبادت وکړي نو هم به دغه ثواب وګټي ، که څوک دا نشي کولای نو پدې شپو کې دې د ماسخوتن او سهار لمونځ په جماعت سره وکړي نو د دې شپو د عبادت معنوي ثواب به وګټي . ( رد المحتار ) وَيَكُونُ بِكُلِّ عِبَادَةٍ تَعُمُّ اللَّيْلَ أَوْ أَكْثَرَهُ . ( الدر المختار )
مسئله : د دې شپې د ژوندۍ کولو مطلب دادی چې پدې شپه کې نفلي لمونځ وکړي ، پدې کې کوم خاص شمېر نشته ، چې څومره کولای شي ، سمه ده ، يا د قرآن شريف تلاوت وکړي ، يا حديثونه لولي ، يا يې اوري ، يا تسبيح وايي يا ثناء وايي ، يا په رسول الله صلی الله عليه وسلم باندې درود شريف وايي ، پدې ټولو کارونو باندې د دې شپې د ژوندۍ کولو ثواب تر لاسه کېږي . ( رد محتار )
نُقِلَ عَنْ بَعْضِ الْمُتَقَدِّمِينَ ، قِيلَ هُوَ الْإِمَامُ أَبُو جَعْفَرٍ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيٍّ أَنَّهُ فَسَّرَ ذَلِكَ بِنِصْفِ اللَّيْلِ وَقَالَ : "مَنْ أَحْيَا نِصْفَ اللَّيْلِ فَقَدْ أَحْيَا اللَّيْلَ " وَ ذَكَرَ فِي الْحِلْيَةِ : أَنَّ الظَّاهِرَ مِنْ إطْلَاقِ الْأَحَادِيثِ الِاسْتِيعَابُ ، لَكِنْ فِي صَحِيحِ مُسْلِمٍ عَنْ عَائِشَةَ قَالَتْ " مَا أَعْلَمُهُ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَامَ لَيْلَةً حَتَّى الصَّبَاحَ " فَيَتَرَجَّحُ إرَادَةُ الْأَكْثَرِ أَوْ النِّصْفِ ، لَكِنَّ الْأَكْثَرَ أَقْرَبُ إلَى الْحَقِيقَةِ مَا لَمْ يَثْبُتْ مَا يَقْتَضِي تَقْدِيمَ النِّصْفِ ا هـ .
وَفِي الْإِمْدَادِ : وَيَحْصُلُ الْقِيَامُ بِالصَّلَاةِ نَفْلًا فُرَادَى مِنْ غَيْرِ عَدَدٍ مَخْصُوصٍ ، وَبِقِرَاءَةِ الْقُرْآنِ ، وَالْأَحَادِيثِ وَسَمَاعِهَا ، وَبِالتَّسْبِيحِ وَالثَّنَاءِ ، وَالصَّلَاةِ وَالسَّلَامِ عَلَى النَّبِيِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ الْحَاصِلُ ذَلِكَ فِي مُعْظَمِ اللَّيْلِ وَقِيلَ بِسَاعَةٍ مِنْهُ . وَعَنْ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمَا بِصَلَاةِ الْعِشَاءِ جَمَاعَةً ، وَالْعَزْمِ عَلَى صَلَاةِ الصُّبْحِ جَمَاعَةً ، كَمَا قَالُوهُ فِي إحْيَاءِ لَيْلَتَيْ الْعِيدَيْنِ . وَفِي صَحِيحِ مُسْلِمٍ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ { مَنْ صَلَّى الْعِشَاءَ فِي جَمَاعَةٍ فَكَأَنَّمَا قَامَ نِصْفَ اللَّيْلِ ، وَمَنْ صَلَّى الصُّبْحَ فِي جَمَاعَةٍ فَكَأَنَّمَا قَامَ اللَّيْلَ كُلَّهُ } " . ( رد المحتار : ۲ /25 )
د اخترونو د لمونځ طريقه : له لمانځه نه مخکې :
د واړه اختر په ورځ سنت طريقه داده چې : عيدګاه ته له وتلو نه مخکې خوږ شی اوخوري ،دوهم دا چې : ځان پاک ومينځي ، او عطر هم اووهي ، او ښايسته جامې واغوندي ( در مختار ) ځکه چې دا د مسلمانانو د غوڼدې ورځ ده ( هدايه ) درېم - سرسايه صدقه فطر دې مخکې له لمانځه څخه ادا کړي . څلورم - امام صاحب وايي چې د واړه اختر لمانځه ته دې په لاره تکبير نه وايي خو امام ابويوسف او محمد رحمة الله عليهم فرمايي چې : تکبير دې وايي . ( هدايه )
په عيدګا کې نفل کول :
په عيدګا کې دې نفل نه کوي ، ځکه چې رسول الله صلی الله عليه وسلم ندي کړي . چې له عيد ګا نه کور ته راشي ، بيا که لمونځ کوي نو کولی يې شي ، بلکه دا ښه کار دی . و إن تنفل في البيت جاز , بل يندب تنفل بأربع ( الدر المختار ) ځکه چې رسول الله صلی الله عليه وسلم به چې له عيدګا نه کور ته راغی دوه رکعته نفل به يې په کور کې کول . ( هدايه )
عن أبي سعيد الخدري قال : - كان رسول الله صلى الله عليه و سلم لا يصلي قبل العيد شيئا ، فإذا رجع إلى منزله صلى ركعتين ( ابن ماجه و في الزوائد إسناده صحيح و رجاله ثقات قاله السندي ، و صححه الحاکم . (إعلاء السنن :8 / 120 ) كذا في حاشية الهداية: 1 / 387 , ط : مكتبة البشري , كراتشي .
خو دا مسئله د خواصو لپاره ده ، که يو عام سړی په عيد ګا يا کور کې لمونځ کوي ، يا د واړه اختر په ورځ په لاره باندې تکبير وايي ، نو څوک دې نه منع کوي ، ځکه چې د عامو خلکو رغبت نېکو کارونو ته ډېر کم دی . ( در مختار ) ( وكذا ) لا يتنفل ( بعدها في مصلاها ) فإنه مكروه عند العامة ( وإن ) تنفل بعدها ( في البيت جاز ) بل يندب تنفل بأربع وهذا للخواص أما العوام فلا يمنعون من تكبير ولا تنفل أصلا لقلة رغبتهم في الخيرات. بحر ( الدر المختار )
همداسې که يو کس د لمر ختلو په وخت کې د سهار لمونځ کوي ، نو خلک دې هغه نه منع کوي ، ځکه چې که يې منع کړې نو هغه يې بېخي پرېږدي ، او پدې وخت کې لمونځ چې محدثين يې جائز ګڼي له بېخي پرېښودلو څخه ښه دی . ( رد محتار ) أما العوام فلا يمنعون من تكبير ولا تنفل أصلا لقلة رغبتهم في الخيرات. بحر ( الدر المختار ) قوله ( أصلا ) أي لا سرا ولا جهرا في التكبير ولا قبل الصلاة بمسجد أو بيت أو بعدها بمسجد في التنفل ط , أقول و ظاهر كلام البحر أنه زاد التنفل بحثا منه و استشهد له بما في التجنيس عن الحلواني أن كسالى العوام إذا صلوا الفجر عند طلوع الشمس لا يمنعون لأنهم إذا منعوا تركوها أصلا , و أداؤها مع تجويز أهل الحديث لها أولى من تركها أصلا . ( رد المحتار: ۲ / 171 )
د لمانځه وخت :
د اختر د لمانځه وخت د لمر له ختلو نه وروسته پيل کېږي ، د لمر تر کږېدلو ( زوال ) پورې . که په اوله ورځ باندې د کوم عذر له امله لمونځ پاتې شو نو په دوهمه ورځ دې وکړي .
د لمانځه طريقه :
د اختر دوه رکعته لمونځ دی ، د نورو لمونځونو په څېر دی ، فرق يې داده چې : په اول رکعت کې له الحمد لله نه مخکې او په دوهم کې د سورت له ختمېدلو نه وروسته درې وارې الله اکبر ويل کېږي ، او لهالله أکبر ويلو سره لاسونه هم تر غوږونو پورته کېږي .
داسې چې : امام په اول وارې الله اکبر اووايي او غوږونو ته لاس پورته کوي ، نو خلک دې هم غوږونو ته لاسونه پورته کړي او لاسونه دې په سينه ونيسي ، او سُبْحَانَکَ اللّهُمّ و بحمد و تبارك اسمك و تعالى جدك و لا إله غيرك . به اووايي ، بيا به امام درې وارې الله اکبر وايي او له هر الله اکبر سره به لاسونه تر غوږونو پورته کوي ، نو خلک دې هم لاسونه ورسره پورته کوي ، او د دې درې وارې الله اکبر په اول دوه وو کې دې لاسونه زوړند نيسي او په دريم وار دې لاسونه تر نامه لاندې ونيسي او امام به قراءت شروع کړي او خلک به ورپسې ولاړ وي .
بيا چې په دوهم رکعت کې سورت ختم شي ، نو امام به درې وارې الله اکبر وايي او په هر وارې به تر غوږونو پورې لاسونه پورته کوي ، او خلک به هم هر وارې له امام سره تر غوږونو پورې لاسونه پورته کوي ، بيا به امام څلورم وارې الله اکبر وايي او رکوع ته به لاړ شي ، نو خلک به هم ورسره رکوع ته لاړ شي
مسئله : د اختر په لمانځه کې اذان او اِقامت نه وي .
مسئله : د اختر د لمانځه خطبه له لمانځه نه وروسته ويل کېږي ، دوه خطبې به وايي ، خو مستحب داده چې له اولې خُطبې نه مخکې ۹ نه وارې الله اکبر اووايي ، او له دوهمې نه مخکې ۶ وارې ، او دا سنت دی . ( در مختار )
مسئله : که لمر کوږ ( زائل ) شو ، او امام لا د لمانځه په منځ کې وو يعنې لمونځ يې نه وو ختم کړی نو لمونځ يې فاسد شو ، د جُمعې هم همدا حکم دی . ( در مختار )
مسئله : که څوک ناوخته راشي ، داسې چې امام د اول رکعت تکبيرونه ختم کړي وي او ولاړ وي ، نو دا کس دې نيت وتړي او تکبيرونه دې له ځان سره اووايي ( در مختار ) که څه هم امام قراءت شروع کړی وي ، يعنې که امام قراءت شروع کړی وي نو بيا به هم دا کس خپل پاتې تکبيرونه له ځان سره وايي . ( رد محتار ) مسئله : او که پوره رکعت ور څخه تللی وو ، نو بيا چې دا کس کله د تېر شوي رکعت را ګرځولو ته پورته شي نو تکبيرونه دې هم ورسره اووايي . ( در مختار )
مسئله : او که يې امام په رکوع کې ګير کړ نو بيا دې په رکوع کې تکبيرونه اووايي ، خو لاسونه دې نه پورته کوي ، ځکه چې په رکوع کې زنګنونه نيول سنت دي . ( در مختار )
مسئله : که له امام څخه تکبيرونه پاتې شول او رکوع ته لاړو نو په رکوع کې دې اووايي ، داسې دې نه کوي چې بېرته را پورته شي ، تکبيرونه اووايي او بيا رکوع وکړي . ( در مختار ) مسئله : د دوه تکبيرونو په منځ کې به د درې وارې سبحان الله ويلو په اندازه غلی اودرېږي ، او د تکبيرونو په منځ کې مسنون ذکر نشته ، نو له همدې امله دې د تکبيرونو په منځ کې لاسونه نه تړي ، بلکه خوشې دې پرېږي . ( در مختار )
بايد له اختر نه يوه جمعه مخکې د اختر د لمانځه او سرسايي احکام خلکوته بيان شي ( در مختار ) مسئله : که د واړه اختر لمونځ په اوله ورځ د کوم عذر له امله پاتې شي ، نو په دوهمه ورځ دې وکړي ، خو په دوهمه ورځ باندې کول يې قضاء ده نه ادا . (در مختار )
د لوی اختر لمونځ : د لوی اختر لمونځ د واړه اختر په څېر ده ، يو څو مسئلې يې بېلې دي .
مسئله : د لوی اختر لمانځه ته په لاره باندې په زوره تکبير ويل کېږي . مسئله : د لوی اختر لمونځ که په اوله ورځ باندې پاتې شي ، نو په دوهمه او درېمه ورځ يې کول جائز دي ، که د کوم عذر له امله پاتې شوی وو ، بيا خو کراهت هم نشته ، خو که عذر نه وو ، بيا نو په دوهمه او درېمه ورځ باندې د لوی اختر لمونځ مکروه دی . او د واړه اختر لمونځ که بې له عذر څخه پاتې شو ، بيا نو په دوهمه ورځ باندې نه کېږي ، او که د عذر له امله پاتې شو بيا کېږي ، د واړه اختر د لمانځه په پاتې کېدو کې د عذر شرط د صحت لپاره دی ، او د لوی اختر په لمانځه کې د کراهت د ختمېدو لپاره . ( در مختار )
مسئله : د لوی اختر په ورځ باندې د هغه چا لپاره چې قرباني لري – دا مستحب ده چې د لمانځه تر ختمېدو پورې خوراک ونکړي ، او که يې وکړ نو دا مکروه دی تنزيها . يعنې د لوی اختر له سهار نه د لمانځه تر ختمېدو پورې به لکه د روژې په څېر ځان له هغو شيانو څخه ساتي چې روژه پرې ماتېږي ، ځکه چې صحابه کرامو به خپل ماشومان هم خوراک ته نه پرېښودل ، تر دې چې ښځو ته به يې هم ويلې چې وړو ماشومانو ته شودې ورنکړي . ( رد محتار )
دذي الحجيٍ دمیاشتي دروژو په اړه
د ذي الحجّة داتو ورڅو دروژو حکم :
مسئله : دذي الحجي داتووروځو روژي نیول هم مستحب دي یعني دذي الحجي داولي څخه بیا دذي الحجي تراتم پوري ، کمافي الموسوعة الفقهية -ج\۲۸ص\۷۷
اتّفق الفقهاء على استحباب صوم الأيّام الثّمانية الّتي من أوّل ذي الحجّة قبل يوم عرفة ، لحديث ابن عبّاس : رضي الله تعالى عنهما مرفوعاً : » ما من أيّام العمل الصّالح فيها أحبّ إلى اللّه من هذه الأيّام - يعني أيّام العشر - قالوا : يا رسول اللّه ولا الجهاد في سبيل اللّه ؟ قال : ولا الجهاد في سبيل اللّه ، إلاّ رجل خرج بنفسه وماله ، فلم يرجع من ذلك بشيء «
دتشريق دتکبېراتوپه اړه علمي تحقيق
تکبيرات تشريق هم يوڅانګړی عبادة ده ، دذي الحجي دمبارکې مياشتي په خاصو ورځوپوري اړه لري ،چې دوېورځې يې دلمړۍ عشري وروستۍ اودرې يې ددوهمي عشري لومړنۍ ورڅې دي ،
تکبيرات تشريق په صحيحو آحاديثو ثابت او له صحابه کرامو څخه په صحيح سند ، نقل شوي دي .
کما فی البدائع الصنائع /۱/ ۴۵۸/ اتـفق الشيوخ الصحابة نحو عمر وعلی ، وعبدالله ابن مسعود وعائشه (رضی الله عنهم)علی البداية بصلاة الـفجر من يوم العرفة وبه آخذ علماؤنا ، قلت اما رواية ابن مسعود وعلی ، فذکره محمد بن الحسن فی کتاب الاثار/ ۴۲/برقم/ ۴۲/ والحاکم فی مستدرک ۲۹۹/ جلد الاول رقم /۳۰۰/ واما رواية عمر فاخرجه الحاکم فی مستدرکه/ ۲۹۹/ جلد الاول فی کتاب العيد،
(۲) وفی الـفتا وی الـفريديه /۳/ ۲۰۸/ وتکبيرات التشريق فمروية عن عائشة وابن مسعود وعلی رضی الله عنهم )
دتشريق په تکبېراتوکي دامام اعظم ابو حنيفه رحمه الله ، او دصاحبينو يعنی( ابويوسف اومحمد) رحمهماالله ، په دي اتفاق ده چې تکبېرات تشريق واجب دي .
اوپه دي يې هم اتفاق ده چې ابتدأ [پيل] دتکبيراتو دعرفی دورځي دسهار له لمانځه ورسته ده،
خو دانتهاء[پای ] په وقت کي يې سره اختلاف دي دامام اعظم ابو حنيفه رحمه الله په نزددعرفی دورځي دسهار له لمانځه بعد متصل شروع کیږي داختر دورځي دمازدیګر په لمانځه ختميــــــــــــــــــږي چې ټول له آتو(۸) لمنځونوڅخه وروسته ويل کیږي ،
او دصاحبینو رحمهما الله په نزد له مذکوره ټاکل شوي وخـــــتــه شروع کيږي اودذی الجحة دمياشتي په ديارلسم (۱۳) تاریخ چې داختر څلورمه ورځ کیږی دمازدیګر په لمانځه پايته رسيږي ، چې ټول له درويشتو (۲۳)لــــــــــــــــمونــــــــــــــــــځونو وروسته ويل کــيږي،
د مذهب متأخرین علماء هم دلته په دوه ډلی تقسيم شوي ځينو دامام ابو حنيفه رح، قول ته تر جیح ورکړي چې دعرفی له سهار ځخه شروع داختر دورځی دمازدیګرپه لمانځه ختمیږی اوبعضو نورو دصاحبینو ( رح ) قول ته تر جیح ورکړي ،چې دعرفات په ورځ دسهار په لمانځه شروع اود اختر په څلرمه دمازدیګر په لمانځه ختمیږی !!!
ځرنګه چې په دواړو جانيبينوکی قوي دلائل موجود دي لهذا دا ښه ګڼو چې ددواړو اړخونوڅخه څه څه دلائل ذکر کړوترڅو چې مسئله ښه واضحه شی ،
علامه ابن الهمام [چې دمحقيقينو په نزد له مجتهدين في المذهب څخه ده اودعلامه شامي په نزد له اصحاب ترجيح څخه ده ،] اوهمدا راز صاحب دهدايه علامه برهان الدين ، په مذکوره مسئله کي دامام رحمه الله) قول ته تر جیح ورکړي
علامه ظفر احمد عثماني رحمه الله ،په ( اعلاء السنن ) اوامداد الاحکام )کی " چې دواړه دنوموړي تصنیفونه دي" دحوالوپه نقلولوپه تفصيل سره مسئله څېړلی اوباالا خره يې دامام صاحب (رح) قول ته ترجیح ورکړي ،
البته په امدادالاحکام کی پدی باندی چې تکبیرات څو ورځی اوپه څو لمنځونو کی وویل سی دصاحبینو په قول فتوی ورکړی ، خو په دويمه مسئله کي چې په چا واجب او په چاباندي نه دی دامام رحمه الله قول ته ترجیح ورکړی !!!
اودفقهاؤپه کوموفتاواؤکې چې دصاحبینورح )ؤقول ته ترجیح ور کړشوې ،لکه شامی ، بحرالرائق ،جوهرة النيرة،اوداسی نور... دټولو يې په تفصيل سره جوابونه کړي، موږ دنوموړي دامداد الاحکام عبارت نقل کوو اود نوروکتابونو دحوالو په ذکرسره اکتفاء کوو،ومن الله التوفیق ،
امداد الاحکام /ج ۱ /ص ۶۳۷ /الی/ ۷ ۷۰
تر لاندي مذکوره تقریر مخته نوموړي دمظاهر العلوم( هند) دمفتیانو اوعلماؤ قولونه چې دصاحبینو رح،د قول تر جیح یې کړي ذکرکړي ، دهغوی په جواب کی نوموړی لیکي ،
الجواب، سبحانک لاعلم لنا الا ما علمتنا انک انت العلیم الحکیم جواب سوال مرقوم الصدر از تتبع کتب فقهاء حنیفه غلط معلوم می شود علی الاطلاق بهر کس واجب نیست بلکه بر هر مقیم که نماز با جما عت مستحبه ګزارد ه باشدچنانچه درفتاوی عالمګیري مرقوم است ،
اما شرطه فا قامت ومصر ومکتوبة وجما عت مستحبة هکذا فی التبيين وايضا درهدايه متنا عقيب الصلوة المفروضات علی مقيمين فی الامصار فی الجماعت المستحبة عند ابی حنيفه ره وليس علی جما عات النساء اذا لم يکن معهن رجل ولا علی جما عت المسافرين اذا لم يکن معهن مقيم ، والشرع ورد عند استجماع هذه الشرائط الا انه يجب علی السناء اذا اقتدين با الرجال وعلی المسافرين عند اقتدائهم باالمقيم بطريق التبعية ، آمده است واین قول نیز در مختصر الوقایه آمده است، من فجر عرفة عقیب کل فرض ادی بجماعت مستحبة علی المقیم با المصر ومقتد برجل ومسافر مقتد بمقیم الی عصر العید ، وقالا عصر آخر ایام التشریق و به یعمل
وهکذا در ما لابد منه ، مسطور است ، تکبیرات تشریق بعد هر نماز که بجماعت ګذارده برمقیم بمصر واجب است ازصبح روز عرفه تا عصر روز عید نزد امام اعظم رح ، وتا عصر تاریخ سیزدهم نزد صاحبین وفتوي برآن است ، واګر مسافر اقتدابمقیم کند بر انها نیز تکبیرات واجب شود ، بهر کس وناکس غبی وذکی اظهر من الشمس ظاهر است که مختار قول ابی حنیفه است ، در مذهب احناف، اکنون باقی ماند جواب علیه الفتوی والعمل بقولهما فی الامصار ، جوابش آنست که مرجع ضمیر علیه فقط قول صاحبین که تا عصر روز سیزدهم هست ، ومر اد از قولهما قول تا سیزدهم است ، دران شکی نیست که مختار ومعمول به در مذهب احناف فی عامة الامصاروکا فة الاعصار همین است و چنانچه در عالمګیری منقوش است
وآما وقته فاوله عقيب صلوة الفجر من يوم العرفة واخره فی قول صاحبين عقيب الصلوة العصر الی اخر ايام التشريق هکذا فی التبيين ، الفتوي فی عامة الامصار وکا فة الاعصار علی قولهما کذا فی الزا هدی ،
ودر مختصر الوقایة وقالا الی عصر اخر ایام التشریق وبه یعمل ، وایضا فی ما لابد منه تا روز عصر عید نزد امام اعظم رح ، وتا روز عصر تا ریخ سیزد هم نزد صاحبین وفتوی بر ان است ، هرکه بر عبارت مرقومة الصدر باری نظر سطحی می اندازد هر ګز فتوي ندهد که فتوی برآن است که برهر مرد وزن خواه مسافر باشد خواه مقیم بمصر یا قریه منفرد با شد یا بجماعت ګزاردن تکبیر تشریق واجب است حاشا وکلا هر ګز این خیال صحیح نیست وعبارت هاي که مفتی صاحب نقل فرموده آند هر همه رانقل کردن وتطبیق دادن نهایت مشکل است وچندان ضرورت هم نیست لیکن عبارت که دران مدار فتوی است وبارها فارسی وعربی وارد ونقل کرده اند آن عبارت درمختار است وعلی مقتد مسافر وقروی وامرآة با التبعیة لکن المراة تخا فت ویجب علی مقیم اقتدی بمسافر وقالا بوجوبه فور کل فرض مطلقا الی اخره ، عبارات عالمګیري ومخصتر الوقایة و ما لابد منه آګر بدین عبارت ملا حظ کرده شود معلوم ګردد که علیه الاعتماد والعمل والفتوی الخ را تعلق فقط الی اخر ایام التشریق است ، چونکه دراکثر جا عبارت فقهاء مختلط بوده است بناء علیه صاحب هدایه بوقت شرح علحده بیان فرموده وصاحب عالمګیری با چنان وضاحت بیان فرموده اند که دران هیچ خفاء نمانده که علیه را تعلق الی اخر ایام التشریق است ، نا که با قول مفتی صاحب ، کما لا یخفی علی المتامل ، نیز سخنی تعجب خیز است که جناب مفتی صاحب عباراتیکه نقل فرموده اند بهر چه که ازان حق ظاهر ګردد نقل نه فرموده اند چنانکه درعبارات بهشتی ګوهر نظر فرما ید همه عبارتش اینست، تکبیر تشریک
یعنی هر نماز کی بعد ایک مرتبه الله اکبر الخ کهنا واجب هی بشرط که وه فرض جماعت سی هو پړ ګیا هوا اوروه مقیم مصر هو ، یه تکبیرات عورت اور مسافر پر واجب نهین ، اګر لوګ کسی ایسی شخص کی مقتدی هون جس پر تکبیرات واجب هی ، توان پر بهی واجب هوجائ ګی، درمختار ، لیکن اګر مسافر اور عورت بهی کهه لی تو بهتر هی که صاحبین کی نزدیک ان سب پر واجب هی ،
هرکه عبارت ګوهر را ملاحظ نمایدهر ګز نمی ګوید که فتوی بر قول صاحبین است که بر هر مصلی مکتوبات تکبیر واجب است ، معهذا بنده می ګوید از لفظ بهتر واجب چګونه ثابت ګردد هرګز نه، بل استحباب مستفاد ګردد همین غرض است کجا که فقها نقل قول صاحبین کرده اند ، لایخفی هذا من من طالع کتب الفقهیه وهر ګاه ثابت شد عمل درامصار حسب قول امام ابوحنیفه رح است ، هر چند که جناب مفتی صاحب قول صاحبین که مثبت وجوب است نقل کرده اند اثر فایده نمی بخشد زیر اکه قول صاحبین رح را کسی منکر نیست لیکن عمل بدان مفتی به نیست ، کما علمت بل در مذهب ما از ان استحباب ثابت کرده شود کما لایخفی علی المتدبر،
حرره احقر الناس محمد مظهر علی ،
الجواب صحیح ، محی الدین احمد مدرس مدرسه باغباړ هند،
الجواب هوالصواب ، که برمنفرد ومسافر تکبیر تشریق بمذهب احناف واجب نیست ، کما فی الصغير ی ، تکبير تشريق عقيب الصلوة فريضة بجما عت مستحبة فلا يجب علی المسافر ولا علی المنفرد ، انتهی
وفی فتاوی السراجیه لا تکبير علی المنفرد عند ابی حنيفه ،انتهی
والجواب من امدادالاحکام ،
اقول وبا الله التوفیق ، ودليله ما فی ردالمحتار تحت قول الدر،وعليه الاعتماد والعمل والفتوی فی عامة الامصار ونصه هذا بناء علی انه اذا اختلف الامام وصاحباه فا العبرة لقوة وهوالاصح ، کما فی اخر الحاوی القدسی او علی ان قولهما فی کل مسئلة مروی عنه ايضا الی ان قال وبه اندفع ما فی الفتح من ترجيح قوله هنا ، ورد فتوی المشائخ بقولهما ، بحر ، ص، ۸۷۹/ج۱/ ، فهذا يدل علی ان ابن الهمام قدر د فتوی المشا ئخ فی هذه المسئلة التی اعتمدو فيها علی قول الصاحبين وافتو علی به فلو نظر المجيب الاول فتح القدير وراجع کلام المحقيق لعلم ان المسئلة التی رجحت المشائخ فيها قول الصاحبين انما هی مسئلة انتهاء وقت التکبير لا غير وفيها بسط الکلام ورد علی المشائخ الاعلام کما ذکر فی ص/ ۴۹/ ۲/ ، واما مسئلة من يجب عليه التکبير فلم يرجح المشائخ فيها قولهما علی قوله ولم يرد المحقق فيها علی احد من المشائخ فظهر من مجموع الکلام الشامی وکلام المحقق ان الذی عليه الاعتماد والعمل والفتوی هو الذی رد المحقق علی المشائخ ورجح فيه قول الامام وليس ذلک الامسئلة انتهاء وقت التکبير ، هذا وقد علم عادة صاحب الهداية انه يؤخر دليل الذی هوالمختار عنده وفی نتائج الافکار من عادة المصنف المستمرة ان يؤ خر القوی عند الذکر الادلة علی الا قوال المختلفة ليقع المؤخر بمنزلة الجواب عن المقدم وان کان قدم القوی فی الاکثر عند نقل الاقوال آه من مقدمة الهداية ،ص۳/ج۲/
وفی مسئلة من يجب عليه التکبير قدم صاحب الهداية قول الامام عند نقل الاقوال واخر دليله عن دليلهماوهذا يدل علی ان قول الامام هوالراجح فيها عنده ، وفی الخلاصة فی تکبير ايام التشريق ما نصه کبار الصحابة رض)يقولون بانه يبدأ باالتکبير من صلوة الغدأة يوم عرفة وبه آخذ علمائنا رح) واختلفو ا فی القطع قال ابن مسعود رض) يکبر الی صلوة العصر من اول يوم النحر وهو ثمانی تکبيرات وبه اخذ ابوحنيفه رح) وقال علی رض) الی صلوة من اخر ايام التشريق وهو ثلث وعشرون تکبيرة وبه ابوسف رح ومحمد رح ) وعليه الفتوی وعليه عمل الناس اليوم ، ثم هذا التکبير علی اهل الامصار فی الصلوة المکتوبات المؤديات بجماعة مستحبة ، حتی لايجب علی النسوان وان صلين بجماعة ، وعندهما کل من صلی المکتوبة فی هذه الايام فعلیه التکبير مقيما کان اومسافرا رجلاکان او امرأة فی المصر او غير المصر فی الجماعات او وحده ، ومن دخل فی الجماعة من المسافرين والنساء فعليهم التکبير تبعا للرجال ، کما فی الجمعة ، والمسافرين اذا صلو جماعة فی المصر فيه روايتان والاصح انه ليس عليهم التکبير آه ، ص، ۲۱۵/ج ۱/وهذا صريح فی ان الفتوی علی قولهما انما هو فی وقت قطع التکبير ،
واما فی حکم من يجب عليه فا الراجح قول الامام لان صاحب الخلاصة انما ذکر الفتوی فی الاول دون الثانی بل صرح فی حکم المسافر ين اذا صلو جماعة فی المصر با ن الاصح انه ليس عليهم التکبير مع انهما قا ئلان بوجوب التکبير علی المسافر المنفرد ايضا ، ولوکان فی قرية فعلی المسافرين اذا صلو ا جماعة فی المصر اولی ولکن صاحب الخلاصة صرح بتصحيح ما يخالف قولهما ، ثم راجعت البد ائع فرأئنه قد رجح قول الامام علی قولهما فی الفصلين ، وآجاب عن کل ما استدل به / ج ۱ /ص ۱۹۸ /
وکذا رجح ابن امير الحاج فی شرحه المنية قول الامام علی قولهما فی الفصلين ايضا /ص۵۳۱/ نعم ذکر فی البحر عن سراج الوهاج والجوهرة ، والفتوی علی قولهما فی هذا ايضا ، ای فی وجوب التکبير علی کل من صلی المکتوبة فی هذه الايام ، فاالحاصل ان الفتوی علی قولهما فی اخر وقته وفيمن يجب عليه ، ص /۱۶۶/ ۲/ ولکن هذا معارض لترجيح صاحب الهداية وتصحيح صاحب الخلاصة ، وتحقيق صا حب البدائع وتصويب ابن امير حاج ، وبعارض الحديث الذی استدل به الحنفية علی اختصاص الجمعة والعيدين ، باالمصر وهو ما رواه ابن ابی شيبة فی مصنفه ، حدثنا عباد بن عوام عن حجاج عن ابی اسحاق عن الحارث عن علی رض) قال لاجمعة ولاتشريق ولا صلوة فطر والاضحی الا فی مصر جامع او مدينة عظيمة کذا فی نصب الرآية / ص ۳۱۳/ ج ۱
وسنده حسن کما ذکرته فی اعلاءالسنن وبه احتج ابو حنيفة رح ، علی اختصاص وجوب التکبير با هل المصر دون القری کما صرح به فی البحر والبدائع ، والتشريق رفع الصوت با التکبير قاله النضر بن شميل وهو من آئمة اللغة قاله صاحب البدائع فقول ابو حنيفة رح ، قوی رواية ودراية واکثر المصنفين علی تر جيح قو له علی قولهما فی من يجب عليه التکبير فلا عبرة بنقل السراج الوهاج والجوهرة ، والله اعلم باالصواب ، حرره ظفر احمد عفا الله عنه ،
ومثله فی اعلاء السنن / /ج ۸/ من ص/ ۱/ الی ص /۴/
او مولانا عبد الستار صاحب هم په پوره تفصیل سره دتشریق د تکبیرو مسئله په خپل کتاب ( الملتقط من الکتب معتبرة )، له ص(۱۹۴) الی (۲۰۰) څیړلی ، او باالاخر قول دامام علیه الرحمة ، ته یې دحوالو په استنا د تر جیح ورکړي ، وان شئت فارجع الیه ، ،
البته دمذهب نور فقهاء رحمهم الله عليهم فرمایې،چې فتوي په قول دصاحبينو رحمهما الله ده !
کما في الدر مختار علي صدر، ردالمحتار الجديد المجلد( ۱۲) ص ۷۴ الی۷۵/ج/۳ /
ط حنيفيه کوئته/
اوله من فجر يوم عرفة واخره الی عصر العيد بادخال الغاية فهي ثمان صلوات ووجوبه علي امام مقيم ، بمصر وعلي مقتدمسافر اوقروي، اوامرأته ،الی قوله ،وقالا بوجوبه فور کل فرض ولومنفردا اومسافر اوامرأة لانه تبع للمکتوبة الی عصر الي يوم الخامس ( اخر ايام تشريق )وعليه الاعتماد، والعمل والفتوي في عامة الامصار وکافة الاعصار ،
(۲) وقال ابن عابدين المشهور باالشامي رحمه الله ، في شرح قوله، وعليه الاعتماد ،هذا بناء علي انه اذااختلف الامام ،وصاحباه، فا العبرة لقوة الدليل ، وهوالاصح کما في اخر الحاوي القدس او ان قولهما في کل مسئلة مروي عنه ايضا، والافکيف يفتي بقول غير صاحب المذهب وبه اندفع ما في الفتح من ترجيح قوله هنا ، ورد فتوي المشائخ بقولهما ، بحـر
(۳)وفی خلاصة الفتاوی ۱/۲۱۵ واختلفو فی القطع قال ابن مسعود رضی الله عنه يکبر الی صلوة العصر من اول يوم النحر وهو ثمانی تکبيرات وبه آخذ ابی حنيفه رح)وقال علی رضی الله عنه ) الی صلوة العصر من اخر ايام التشريق وهو ثلاث وعشرون تکبرة وبه آخذ ابويوسف رح)ومحمد رح) وعليه الفتوی وعليه العمل الناس اليوم !! الفصل الرابع والعشرون فی صلاة العدين
۳) وفی الفتاوی الفریدیتہ/۲۱۰ /۳ /کیا فرماتی ہے علماء دین اس مسئلہ کی باری میں کہ تکبیرات أیام تشریق میں مفتی بہ قول صاحبین کا ہے یا امام ابوحنیفہ رح) کا ہے ،
الجواب ، مفتی بہ قول صاحبین کا ہے ،
قال العلامة جلاالدين الخوارزمی بعد تفصيل المسئلة وذکر العلامة نجم الدين الذاهدی فی شرحه للقدوری والفتوی والعمل فی عامة الامصار وکا فة الاعصارعلی قولهما،
(۴) ومثـــله فی الکفاية فی ذيل الفتح القدير/۲/۴۹/فصل فی تکبيرات التشريق ،
(۵)ومـــثله فی الـــتاترخانـــية /۱۰۲۱ /۲ /
(۶)ومثله في الهندية ۱۵۲ /۱ / (۷)والفقه الاسلامي ۳۸۳ /۲ /،(۸) وبحرالرائق ۱۶۵ /۲ / البـــــيروت،
(۹)والجوهــــرة النــــــــيرة/۱۱۴ /۱ /
(۱۰)والبــــنائيــــه شرح الهـــداية /۲/۱۴۹//
(۱۱) وزيـــــــلعي/۱//۲۲۷// والله اعلم باالصواب
دامام اعظم رحمه الله او صاحبينورحمهماالله پدي کي هم اختلاف ده چې تکبیرات په کوم چا واجب ، اوپه کوم چا واجب ندي ، دامام صاحب رحمه الله په نزدیې تفصیل په لاندي ډول ده
(۱)مقــــــــــــــــــــيم به وي په مســــــــــــــــــــــــــــــــافرواجب نده ،
(۲)مصري ،يعني په ښارکي به وي ،په بانډواوکليوالی سمواوســـــــــــــــــــــــــــــــــــيدونکو واجب ندي ،
(۳)په جماعت لمانځه کونکي به وي په منفرد،اوعریان،یعني دلوڅو خلګو په جماعت واجب ندي ،البته که مسافرپه مقيم امام پسي او يازنانه په نارينه پسي اقتداء وکړي دمتابعت له آمله ورباندي واجبـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــيږي
دامام يوسف ، اوامام محمدرحمهماالله ، په نزدپه هرهغه شخص واجب دي په کوم چاچې لمونځ فرض وي مثلا په ښاري ، قروي ،مقيم ، اومسافر ، په نارينه، اوزنانه ،په هرفرض لمونځ کونکي ،کي په جماعت سره کوي اوکه يي انفراداکوي ، که مستحب اومسنو ن جماعت وي اوکه مکروه،په ټولویو شان ته واجب دي ،
په دي مسئله کي هم اکثرو متأخرينوفقهاؤ دصاحبينورحمهماالله په قول فتوي ورکړي ده
کما في الدرمختار ۷۵ /۳ /الجديد ، م حنفيه، من قوله، اوله من فجر عرفة الخ ، الی قوله ، وقالابوجوبه فور کل فرض مطلقا ، ولومنفردا ،اومسافرا أو أمرأة لانه تبع للمکتوبة ،الی عصراليوم الخامس ، اخرايام التشريق ، وعليه الاعتماد، والعمل والفتوي في عامة الامصاروکافة الاعصار،
(۲)وقال الشامي تحت قوله وعليه الاعتماد ،هذا بناءعلي انه اذا اختلف الامام وصاحبهاه فاالعبرة لقوة الدليل الی اخره ، مما سبق ،
(۳)وفي الفقه الاسلامي وادلته،۳۸۳ /۲ /التکبيرات واجب عقيب الصلوة المفروضة علي کل من صلي المکتوبة ولومنفرد ا اومسافر اومقتديا لانه تبع لها علي المفتي به من قول الصاحبين ،
(۴)ومثــله فی الجوهــرة النـــــيرة /۱۱۴ /۱ /
(۵) وفی الفتاوي الحقانية /۴۱۳ /۳ / سوال،تکبيرات تشريق ميں جوأئمہ احناف کا اختلاف ہے اس ميں مفتي بہ رأي امام صاحب رح،کي يا صاحين رح، ازراه کرم جواب مع حوالہ عنايت فرمائيں ،
الجواب مع الاختصار، متأخرين علماء کرام نے صاحين کے رأي کومفتي بہ قرارديا ہے بحوالہدرمختار ۱۸۰/۲ باب الصلوة العيدين ،
قال العلامة الحصکفي رح،وقالا بوجوبه الخ،
(۶) و في البحرالرائق۱۶۶ /۲ /والحاصل ان الفتوي علي قولهما في اخروقته وفيمن يجب عليه باب الصلوة العيدين ،
(۷)وفی الفتاوی الفریدیة /۲۰۹ /۳ /الجواب ،مفتی بہ قول کی بناء پر تکبیرات تشریق منفردأاورعورتوںپربھی واجب ہے البتہ عورتون جہر نہ کریں
(۸) ومثله فی مجمع الانهرط/ دارالاشاعةکوئته )۱۷۶ /۱ /ايضاباب الصلوةالعيدين(
قوله علی من يصلی الفرض )) علی ای وجه کان سواء ادی بجماعت اولا وسواءکان المصلی رجلا اوامرآة اومسافراومقيما او اهل قرية لانه تبع للمکتوبة )وعليه ای علی ما قال صاحباه (العمل )ای عمل النا س احتياطا فی العبادات وعليه الفتوی کما فی المجتبی وغيره!،ومثله فی جواهر الفقه، لمفتی محمدشفيع رح،۱/۵۰۵/ط دارالعلوم کراتش
(۹)ومــــــثله فی أمدادالاحکام /۷۸۰/۱ /ط دارالعلوم ک
(۱۰)ومثــــله بهشتي زيور لاشرف علی رح)/۲//۱۴۰//یولسمه حصه ،،
(۱۱)وفتح القدیر/۲//۴۹/ والله سبحانه تعالی اعلم وعلمه اتم !!
لکه ځنګه چې په همدی وروستنېو حوالوکې دصاحبینورح)دقول ترجیح صریحا شوې ، دهندوستان اوپاکستان د اکثر ه شیوخو،اوعلماؤ د حاضرعصر عمل هم په قول دصاحبینو جاري ده ،اوهغه فرمایې چې قول دصاحبینو رح کې احتیاط ده اودعباداتو بنا ء هم پر احتیاط ده البته لکه ځنګه چې په لومړیو حوالوکی د علامه أبن همام رح) قول ذکر شو چې دامام صاحب قول ته یې ترجیح ورکړی أوعلامه ظفراحمد عثمانی رحمه) وایې چې دعلامه مرغینانی رح ) له ترتیب هم ترجیح دامام ابو حنیفه رحمه الله دقول معلومیږی ځکه هغه دخپل سلوک مطابق دامام صاحب قول أخیر کی ذکر کړی ،
خو دعلامه أبن الهمام په جواب کی دعلامه شامی رح ،قول ذکر شو هغه داچې ، کله دأمام رحمه الله ، أو صاحبینو رحمهماالله په یو مسئله کی أختلاف راشی بیا قوة ددلیل ته کتل کیږی دلته دلیل دصاحبینو رح) دمتأخرین علماء په نزدقوی بلل شوی ! اوعلماء داهم فرمایې چې علامه ابن الهمام ولوکه له اصحاب تر جیح څخه ده خودنوموړي ترجیح هلته صحیح کیږي چې بل چا د یو قول په ترجیح تصریح نوي کړي دلته خوصاحب دبحر ابن نجیم المصری، رحمه الله دصاحبینودقول په ترجیح تصریح کړي
(۱) لما فی الشامی/ ۷۴ الی ۷۵/۳/ فی شرح قوله وعليه الاعتماد ، هذا بنا ء علی انه اذا اختلف الامام وصا حباه فاالعبرة لـقوة الدلـيل وهوالاصح کما فی اخر الحاوی القدس آوان قولهما مروی فی کل مسئلة عنه ايضا والافکيف يفتوی بقول غير صاحب المذ هب وبه اندفع ما فی الفتح من ترجيح قوله، هنا ورد فتوی المشائخ بقولهما ، بحر ،
اودعلامه مرغنیانی یعنی صاحب هدایه رحمه الله په جواب کی هم علما ء فرما يې چې تاخیر په ذکر کی هلته دلیل دترجیح کیداشی چې نورو فقهاء دهغه خلاف تصریح نه وی کړی دلته خو صاحب دبحرالرائق صراحتا قول دصاحبینو ته ترجیح ورکړی ،،
علامه شامی په مقدمه دشامی /۱/۱۷۱// کی فرمايې ،
حاصل یې دادی ، که مسئله په متونو کی ذکر شی أودهغی په صحیح والی تصریح ؤ نه شی بلکی دصحت تصریح دمتن په خلاف باندی ؤ شی علامه قاسم رح ) فرمايې چې ترجیح هم هغه دمتن مقابل قول ته ورکول کیږی ،،
ځکه چې کوم قول په متنونوکی ذکر شوی د هغه تصحیح التزامی ده ، اوکوم چې په جانب مقابل کی ذکر شوی د هغه تصحیح صریحی ده تصحیح صریحی مقدم ده په تصحیح التزامی باندی ،
او بل علماء کرام فرما یی پدي استدلال نیول چې صاحب د هدا یه چې کوم قول اخرا ذکر کړی دهغه ترجیح ته اشاره وی دا مطلقا صحیح نده، ځکه چې ډیر ځله داسی هم وی چې فتوی په هغه قول وی چې صاحب دهدایه اولا ذکر کړي وي ! فارجع بعين الانصاف الی الهدايه تجد فی کثير من المواضـع
اصلا ديو قول تر جیح يا په يو قول فتوی داصحاب الترجیح وظيفه ده ، نه داچې ظاهر الروایة ده او یا متن ده یا مؤخر ذکر شوی ده ،یا ورباندی اقتصارپه متونو سوی ده ،
کما قال علامه عبد الحکيم الشهيد رح، علی ها مش ا لهدا يه جلد ثالث ص ۳۳/ والترجيح والفتوی انما يطلب من اهل الترجيح والفتوی لامن المتون ولا من تا خير قول ولا من تقديمه ولا من اقتـــصار بعض المؤلـــــفين ، والله أعلم باالصواب
اوبعضی علماؤ په مذکوره مسئله کی يوه درميانه رايه خپله کړی، هغه دا چې : په وجوب کې فتوی په قول دامام رحمه الله ده او دعمل په صورت کی فتوی په قول دصاحبینو رحمهماالله ده ! يعني په کليوکې اوپه مسافر اودعدم جماعت په صورت کې دتشريق تکبيرونه واجب نه دي مګرمسافر اوکليوال خلګ ،نارينه اوښځې دي له درويشتو لمونځونو څخه وروسته دغه دتشريق تکبيرونه وايې اوايله کوي دي نه ،
والله اعلم بالصواب
ديوه حاجي صاحب لاسونه نشته نو...
الاستفتاء : يوسړی حج ته ځې خودواړه لاسونه ئې نشته، نودی وايې : چې په جمراتو(شیطان ویشتلو) کې به وکيل نيسم اوکه څرنګه ؟ ملااغامحمد
ألجواب حامدًاومصلياًوبعد:
هو؛په مذکوره صورت کې دشیطانانو دویشتلو لپاره وکيل درول صحيح ده ۰
لمافي البدائع ۲ /۳۲۳ : سواء رمی بنفسه أوبغيره عندعجزه عن الرمي بنفسه کالمريض ألذي لايستطيع الرمي .
وفي الفتح ۲ /۵۰۱ : اذاکان الرجل مريضا اومحبوسا ،اوله عذر جاز أن يستنيب من يرمي عنه .
وکذافي البحر ۳ / ۴۰ مطبعة رشيدية کوئته
ومثله في الشامي ۲ /۲۲۵ .
والله تعالی اعلم
No comments:
Post a Comment